Η επιβράδυνση της ανάπτυξης είναι ένα σημαντικό χαρακτηριστικό της εποχής μας…
Η ταχεία οικονομική ανάπτυξη στις χώρες υψηλού εισοδήματος έχει φτάσει στο τέλος της;
Αν ναι, η έκρηξη της φούσκας της οικονομίας το 2007 σηματοδότησε το σημείο καμπής;
Μήπως βρισκόμαστε στην αυγή μιας νέας εποχής ταχείας ανάπτυξης που τροφοδοτείται από την τεχνητή νοημοσύνη; διερωτάται ο γνωστός αρθρογράφος των Financial Times, Martin Wolf.
Οι απαντήσεις σε αυτές τις ερωτήσεις πιθανότατα θα διαμορφώσουν σε μεγάλο βαθμό το μέλλον των κοινωνιών μας.
Εν προκειμένω ο Martin Wolf επικεντρώνεται στο Ηνωμένο Βασίλειο, ως μια από τις πολλές χώρες που αγωνίζονται να ανακτήσουν δυναμισμό.
Το Ηνωμένο Βασίλειο, στην πραγματικότητα, διανύει περίοδο αδυναμίας από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και εξής.
Παρ' όλα αυτά, σύμφωνα με τη δημοσκόπηση Conference Board, το πραγματικό ΑΕΠ ανά κάτοικο αυξήθηκε κατά 277% μεταξύ του 1950 και του 2023.
Στην ίδια περίοδο, το πραγματικό ΑΕΠ ανά κάτοικο των ΗΠΑ αυξήθηκε κατά 299%, της Γαλλίας κατά 375%, της Γερμανίας κατά 501% και της Ιαπωνίας κατά 1.220%. Συνολικά, τα επίπεδα ζωής έχουν μεταμορφωθεί.
Ωστόσο, πολλοί άνθρωποι νιώθουν δυστυχισμένοι.
Ένα μέρος της εξήγησης γι' αυτό είναι ότι οι ρυθμοί ανάπτυξης έχουν μειωθεί.
Ήταν ταχύτεροι μεταξύ του 1950 και του 1973, την εποχή της μεταπολεμικής ανάκαμψης, μικρότεροι μεταξύ του 1973 και του 2007 και ακόμη πιο χαμηλοί μεταξύ του 2007 και του 2023.
Εντυπωσιακό είναι ότι αυτή η τελευταία περίοδος ήταν η πρώτη στην οποία η ανάπτυξη στις ΗΠΑ, τόσο του ΑΕΠ ανά κάτοικο όσο και της παραγωγής ανά ώρα, ήταν υψηλότερη από τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ιαπωνία και το Ηνωμένο Βασίλειο.
Παρ' όλα αυτά, το επίπεδο ανάπτυξης στις ΗΠΑ στην παραγωγή ανά ώρα ήταν χαμηλότερο από ό,τι στα προηγούμενα έτη, σημειώνει ο αρθρογράφος.
Το «θαύμα»
Το «θαύμα» της ανάπτυξης μετά το 1945, ειδικά στη δυτική Ευρώπη και στην Ιαπωνία, ήταν κάτι μοναδικό.
Ήταν αποτέλεσμα των ευκαιριών που προσφέρθηκαν από τη μεταπολεμική ανασυγκρότηση, από την οικονομία μαζικής κατανάλωσης που δημιούργησε η Αμερική τον προηγούμενο μισό αιώνα, από την ανανεωμένη οικονομική ολοκλήρωση, κυρίως μέσω του εκσυγχρονισμού του εμπορίου, και από μια οικονομία υψηλής απασχόλησης και υψηλών επενδύσεων, υποστηριζόμενη από καλύτερες μακροοικονομικές πολιτικές και ισχυρότερη εμπιστοσύνη στις επιχειρήσεις.
Σημαντικός ήταν επίσης ο Ψυχρός Πόλεμος, ο οποίος έφερε τις ΗΠΑ μόνιμα στον κόσμο, σε αντίθεση με την καταστροφική απομάκρυνσή τους από την ακόμα κατεστραμμένη Ευρώπη της δεκαετίας του 1920.
Για πολλές από τις σημερινές οικονομίες υψηλού εισοδήματος, η μεταπολεμική άνθηση ήταν μια αξεπέραστη επιτυχία.
Αυτό ήταν επίσης αλήθεια για το Ηνωμένο Βασίλειο, παρά το γεγονός ότι η οικονομία του αναπτυσσόταν πολύ πιο αργά από εκείνες των ευρωπαϊκών γειτόνων του.
Οι ρυθμοί ανάπτυξης επιβραδύνθηκαν γενικά από τα μέσα της δεκαετίας του 1970, αλλά λιγότερο στις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο.
Η εύλογη εξήγηση είναι ότι οι μεγάλες ευκαιρίες είχαν ήδη τύχει εκμετάλλευσης μέχρι τότε.
Από τη δεκαετία του 1980, οι ευκαιρίες για ανάπτυξη βρέθηκαν κυρίως στην αναδυόμενη Ασία, των οποίων οι οικονομίες «πέταξαν» τις ευκαιρίες ανάπτυξης που είχαν απολαύσει προηγουμένως η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα.
Η Κίνα ήταν το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της επιτυχίας.
Οι νέες τεχνολογίες συνεχίζουν επίσης να δημιουργούνται, κυρίως αυτές της ψηφιακής επανάστασης.
Ωστόσο, το επιχείρημα του Robert Gordon στο αριστούργημά του Η Άνοδος και Η Πτώση της Αμερικανικής Ανάπτυξης, ότι υπήρξε μια σαφής μείωση στον συνολικό ρυθμό τεχνολογικής προόδου σε σχέση με την έκταση και την κλίμακα της πριν από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, είναι πειστικό.
Ένας άλλος λόγος για την επιβράδυνση της συνολικής αύξησης της παραγωγικότητας είναι ο αυξανόμενος ρόλος των υπηρεσιών που απαιτούν εργασία, στις οποίες η παραγωγικότητα είναι δύσκολο να αυξηθεί.
Υπήρξαν επίσης ακαταμάχητες, παροδικές αυξήσεις στην ανάπτυξη τον 20ό και στις αρχές του 21ου αιώνα.
Μία από αυτές ήταν η αυξανόμενη συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας.
Μια άλλη ήταν η καθολική στροφή προς περισσότερα χρόνια εκπαίδευσης, κυρίως συμπεριλαμβανομένης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.
Ένα ακόμα ήταν η μείωση των συνολικών αναλογιών εξάρτησης, καθώς οι «baby boomers» εισήλθαν στην αγορά εργασίας.
Το ίδιο το Ηνωμένο Βασίλειο επωφελήθηκε επίσης από την ένταξή του στην ΕΕ, την οποία στη συνέχεια εγκατέλειψε ελαφρά.
Μια άλλη παροδική ώθηση, κυρίως για τα δημόσια οικονομικά του Ηνωμένου Βασιλείου, προήλθε από τον πληθωρισμό, ο οποίος βοήθησε να εξαλείψει το βάρος του δημόσιου χρέους που είχε συσσωρευτεί κατά τη διάρκεια του πολέμου.
Ο δημόσιος τομέας του Ηνωμένου Βασιλείου επωφελήθηκε επίσης από τα έσοδα από το πετρέλαιο της Βόρειας Θάλασσας και τα έσοδα από την αποκρατικοποίηση, τα οποία καταναλώθηκαν.
Δυστυχώς, η επίδραση της χρηματοπιστωτικής κρίσης και της πανδημίας ήταν να επαναφέρει το δημόσιο χρέος, αν και όχι στα επίπεδα του 1945.
Μια τελευταία ώθηση προήλθε από την εκρηκτική ανάπτυξη του χρηματοοικονομικού τομέα, στον οποίο το Ηνωμένο Βασίλειο έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο.
Όπως ανέφερε ο Wolf στις 5 Νοεμβρίου, η χρηματοπιστωτική φούσκα «όχι μόνο υπερέβαλε το βιώσιμο μέγεθος του χρηματοοικονομικού τομέα, αλλά και το βιώσιμο μέγεθος ενός πλήθους παραπληρωματικών δραστηριοτήτων».
Αυτό, πάλι, δεν είναι επαναλαμβανόμενο, ή τουλάχιστον έτσι πρέπει να ελπίζουμε.
Τι ακολουθεί
Τι έρχεται λοιπόν τώρα; Είναι η βραδύτητα μετά το 2007 ο κανόνας για τις παλιές οικονομίες υψηλού εισοδήματος, εκτός από τις ΗΠΑ;
Ευτυχώς, υπάρχουν κάποιες νέες ευκαιρίες. Μια είναι να ανακάμψει το Ηνωμένο Βασίλειο σε σχέση με τις ΗΠΑ, όπως συνέβη τη δεκαετία του 1950 και του 1960.
Για το Ηνωμένο Βασίλειο, μια άλλη ευκαιρία είναι να αυξήσει τα εισοδήματα των «παραμελημένων» περιοχών.
Μια άλλη δυνατότητα είναι η επιστροφή στην τελωνειακή ένωση και την ενιαία αγορά της ΕΕ.
Αλλά το Ηνωμένο Βασίλειο μπορεί, αντίθετα, να επιδιώξει να γίνει η αγαπημένη χώρα του Donald Trump.
Για την ΕΕ, είναι ευκαιρία να εφαρμόσει πλήρως την αναφορά Draghi.
Ωστόσο, το μέλλον για τις περισσότερες από αυτές τις οικονομίες, σίγουρα και για το Ηνωμένο Βασίλειο, είναι η διαχείριση του βάρους των υψηλότερων δημόσιων δαπανών, κυρίως για την άμυνα και τους ηλικιωμένους.
Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα πρέπει επίσης να κάνουν οικονομικές μεταρρυθμίσεις με στόχο την προώθηση του ανταγωνισμού, της καινοτομίας και των επενδύσεων.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο, πρέπει να προωθήσουν σημαντικά υψηλότερες αποταμιεύσεις.
Η πολιτική πρέπει επίσης να επικεντρωθεί στην ενθάρρυνση της μετανάστευσης από εξειδικευμένα άτομα.
Δεν πρέπει, τουλάχιστον, να ελπίζουμε ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα αυξήσει την παραγωγικότητα χωρίς να καταστρέψει τα οικοσυστήματα από τα οποία εξαρτόμαστε.
Η ανάπτυξη πρέπει να είναι βιώσιμη, οικολογικά και πολιτικά. Η επιβράδυνση της ανάπτυξης είναι ένα σημαντικό χαρακτηριστικό της εποχής μας.
Πρέπει να αποτελέσει κεντρικό σημείο για την πολιτική.
www.bankingnews.gr
Αν ναι, η έκρηξη της φούσκας της οικονομίας το 2007 σηματοδότησε το σημείο καμπής;
Μήπως βρισκόμαστε στην αυγή μιας νέας εποχής ταχείας ανάπτυξης που τροφοδοτείται από την τεχνητή νοημοσύνη; διερωτάται ο γνωστός αρθρογράφος των Financial Times, Martin Wolf.
Οι απαντήσεις σε αυτές τις ερωτήσεις πιθανότατα θα διαμορφώσουν σε μεγάλο βαθμό το μέλλον των κοινωνιών μας.
Εν προκειμένω ο Martin Wolf επικεντρώνεται στο Ηνωμένο Βασίλειο, ως μια από τις πολλές χώρες που αγωνίζονται να ανακτήσουν δυναμισμό.
Το Ηνωμένο Βασίλειο, στην πραγματικότητα, διανύει περίοδο αδυναμίας από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και εξής.
Παρ' όλα αυτά, σύμφωνα με τη δημοσκόπηση Conference Board, το πραγματικό ΑΕΠ ανά κάτοικο αυξήθηκε κατά 277% μεταξύ του 1950 και του 2023.
Στην ίδια περίοδο, το πραγματικό ΑΕΠ ανά κάτοικο των ΗΠΑ αυξήθηκε κατά 299%, της Γαλλίας κατά 375%, της Γερμανίας κατά 501% και της Ιαπωνίας κατά 1.220%. Συνολικά, τα επίπεδα ζωής έχουν μεταμορφωθεί.
Ωστόσο, πολλοί άνθρωποι νιώθουν δυστυχισμένοι.
Ένα μέρος της εξήγησης γι' αυτό είναι ότι οι ρυθμοί ανάπτυξης έχουν μειωθεί.
Ήταν ταχύτεροι μεταξύ του 1950 και του 1973, την εποχή της μεταπολεμικής ανάκαμψης, μικρότεροι μεταξύ του 1973 και του 2007 και ακόμη πιο χαμηλοί μεταξύ του 2007 και του 2023.
Εντυπωσιακό είναι ότι αυτή η τελευταία περίοδος ήταν η πρώτη στην οποία η ανάπτυξη στις ΗΠΑ, τόσο του ΑΕΠ ανά κάτοικο όσο και της παραγωγής ανά ώρα, ήταν υψηλότερη από τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ιαπωνία και το Ηνωμένο Βασίλειο.
Παρ' όλα αυτά, το επίπεδο ανάπτυξης στις ΗΠΑ στην παραγωγή ανά ώρα ήταν χαμηλότερο από ό,τι στα προηγούμενα έτη, σημειώνει ο αρθρογράφος.
Το «θαύμα»
Το «θαύμα» της ανάπτυξης μετά το 1945, ειδικά στη δυτική Ευρώπη και στην Ιαπωνία, ήταν κάτι μοναδικό.
Ήταν αποτέλεσμα των ευκαιριών που προσφέρθηκαν από τη μεταπολεμική ανασυγκρότηση, από την οικονομία μαζικής κατανάλωσης που δημιούργησε η Αμερική τον προηγούμενο μισό αιώνα, από την ανανεωμένη οικονομική ολοκλήρωση, κυρίως μέσω του εκσυγχρονισμού του εμπορίου, και από μια οικονομία υψηλής απασχόλησης και υψηλών επενδύσεων, υποστηριζόμενη από καλύτερες μακροοικονομικές πολιτικές και ισχυρότερη εμπιστοσύνη στις επιχειρήσεις.
Σημαντικός ήταν επίσης ο Ψυχρός Πόλεμος, ο οποίος έφερε τις ΗΠΑ μόνιμα στον κόσμο, σε αντίθεση με την καταστροφική απομάκρυνσή τους από την ακόμα κατεστραμμένη Ευρώπη της δεκαετίας του 1920.
Για πολλές από τις σημερινές οικονομίες υψηλού εισοδήματος, η μεταπολεμική άνθηση ήταν μια αξεπέραστη επιτυχία.
Αυτό ήταν επίσης αλήθεια για το Ηνωμένο Βασίλειο, παρά το γεγονός ότι η οικονομία του αναπτυσσόταν πολύ πιο αργά από εκείνες των ευρωπαϊκών γειτόνων του.
Οι ρυθμοί ανάπτυξης επιβραδύνθηκαν γενικά από τα μέσα της δεκαετίας του 1970, αλλά λιγότερο στις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο.
Η εύλογη εξήγηση είναι ότι οι μεγάλες ευκαιρίες είχαν ήδη τύχει εκμετάλλευσης μέχρι τότε.
Από τη δεκαετία του 1980, οι ευκαιρίες για ανάπτυξη βρέθηκαν κυρίως στην αναδυόμενη Ασία, των οποίων οι οικονομίες «πέταξαν» τις ευκαιρίες ανάπτυξης που είχαν απολαύσει προηγουμένως η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα.
Η Κίνα ήταν το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της επιτυχίας.
Οι νέες τεχνολογίες συνεχίζουν επίσης να δημιουργούνται, κυρίως αυτές της ψηφιακής επανάστασης.
Ωστόσο, το επιχείρημα του Robert Gordon στο αριστούργημά του Η Άνοδος και Η Πτώση της Αμερικανικής Ανάπτυξης, ότι υπήρξε μια σαφής μείωση στον συνολικό ρυθμό τεχνολογικής προόδου σε σχέση με την έκταση και την κλίμακα της πριν από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, είναι πειστικό.
Ένας άλλος λόγος για την επιβράδυνση της συνολικής αύξησης της παραγωγικότητας είναι ο αυξανόμενος ρόλος των υπηρεσιών που απαιτούν εργασία, στις οποίες η παραγωγικότητα είναι δύσκολο να αυξηθεί.
Υπήρξαν επίσης ακαταμάχητες, παροδικές αυξήσεις στην ανάπτυξη τον 20ό και στις αρχές του 21ου αιώνα.
Μία από αυτές ήταν η αυξανόμενη συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας.
Μια άλλη ήταν η καθολική στροφή προς περισσότερα χρόνια εκπαίδευσης, κυρίως συμπεριλαμβανομένης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.
Ένα ακόμα ήταν η μείωση των συνολικών αναλογιών εξάρτησης, καθώς οι «baby boomers» εισήλθαν στην αγορά εργασίας.
Το ίδιο το Ηνωμένο Βασίλειο επωφελήθηκε επίσης από την ένταξή του στην ΕΕ, την οποία στη συνέχεια εγκατέλειψε ελαφρά.
Μια άλλη παροδική ώθηση, κυρίως για τα δημόσια οικονομικά του Ηνωμένου Βασιλείου, προήλθε από τον πληθωρισμό, ο οποίος βοήθησε να εξαλείψει το βάρος του δημόσιου χρέους που είχε συσσωρευτεί κατά τη διάρκεια του πολέμου.
Ο δημόσιος τομέας του Ηνωμένου Βασιλείου επωφελήθηκε επίσης από τα έσοδα από το πετρέλαιο της Βόρειας Θάλασσας και τα έσοδα από την αποκρατικοποίηση, τα οποία καταναλώθηκαν.
Δυστυχώς, η επίδραση της χρηματοπιστωτικής κρίσης και της πανδημίας ήταν να επαναφέρει το δημόσιο χρέος, αν και όχι στα επίπεδα του 1945.
Μια τελευταία ώθηση προήλθε από την εκρηκτική ανάπτυξη του χρηματοοικονομικού τομέα, στον οποίο το Ηνωμένο Βασίλειο έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο.
Όπως ανέφερε ο Wolf στις 5 Νοεμβρίου, η χρηματοπιστωτική φούσκα «όχι μόνο υπερέβαλε το βιώσιμο μέγεθος του χρηματοοικονομικού τομέα, αλλά και το βιώσιμο μέγεθος ενός πλήθους παραπληρωματικών δραστηριοτήτων».
Αυτό, πάλι, δεν είναι επαναλαμβανόμενο, ή τουλάχιστον έτσι πρέπει να ελπίζουμε.
Τι ακολουθεί
Τι έρχεται λοιπόν τώρα; Είναι η βραδύτητα μετά το 2007 ο κανόνας για τις παλιές οικονομίες υψηλού εισοδήματος, εκτός από τις ΗΠΑ;
Ευτυχώς, υπάρχουν κάποιες νέες ευκαιρίες. Μια είναι να ανακάμψει το Ηνωμένο Βασίλειο σε σχέση με τις ΗΠΑ, όπως συνέβη τη δεκαετία του 1950 και του 1960.
Για το Ηνωμένο Βασίλειο, μια άλλη ευκαιρία είναι να αυξήσει τα εισοδήματα των «παραμελημένων» περιοχών.
Μια άλλη δυνατότητα είναι η επιστροφή στην τελωνειακή ένωση και την ενιαία αγορά της ΕΕ.
Αλλά το Ηνωμένο Βασίλειο μπορεί, αντίθετα, να επιδιώξει να γίνει η αγαπημένη χώρα του Donald Trump.
Για την ΕΕ, είναι ευκαιρία να εφαρμόσει πλήρως την αναφορά Draghi.
Ωστόσο, το μέλλον για τις περισσότερες από αυτές τις οικονομίες, σίγουρα και για το Ηνωμένο Βασίλειο, είναι η διαχείριση του βάρους των υψηλότερων δημόσιων δαπανών, κυρίως για την άμυνα και τους ηλικιωμένους.
Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα πρέπει επίσης να κάνουν οικονομικές μεταρρυθμίσεις με στόχο την προώθηση του ανταγωνισμού, της καινοτομίας και των επενδύσεων.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο, πρέπει να προωθήσουν σημαντικά υψηλότερες αποταμιεύσεις.
Η πολιτική πρέπει επίσης να επικεντρωθεί στην ενθάρρυνση της μετανάστευσης από εξειδικευμένα άτομα.
Δεν πρέπει, τουλάχιστον, να ελπίζουμε ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα αυξήσει την παραγωγικότητα χωρίς να καταστρέψει τα οικοσυστήματα από τα οποία εξαρτόμαστε.
Η ανάπτυξη πρέπει να είναι βιώσιμη, οικολογικά και πολιτικά. Η επιβράδυνση της ανάπτυξης είναι ένα σημαντικό χαρακτηριστικό της εποχής μας.
Πρέπει να αποτελέσει κεντρικό σημείο για την πολιτική.
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών