Σωτήρια η στροφή προς την Ανατολή για τη Ρωσία του Putin
Οι περισσότερες προβλέψεις για το μέλλον της Ρωσίας απεικονίζουν το ίδιο σκηνικό:
Η Ρωσία είναι παγιδευμένη σε μια ατέρμονη σύγκρουση με τη Δύση ή πρόκειται σύντομα να απορροφηθεί από την Κίνα.
Ωστόσο, διαθέτει άλλες επιλογές, που έχουν προκύψει από τη μετατόπιση της οικονομικής ισχύος από την Ευρώπη προς την Ασία, τη διακοπή των σχέσεων με τη Δύση λόγω του πολέμου στην Ουκρανία, την κλιματική αλλαγή, το άνοιγμα της Αρκτικής και τη δική της δυναμική στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.
Οι κοινωνίες και οι κυβερνήσεις στην Ασία και τον Παγκόσμιο Νότο επίσης καλωσορίζουν μια ισχυρότερη Ρωσία.
Η προηγούμενη δυναμική της θέση κατά τον Ψυχρό Πόλεμο δεν πρόκειται να επιστρέψει.
Ωστόσο, με νέες πηγές ισχύος και ανθεκτικότητας, και με την ιδιότητά της ως πυρηνικής δύναμης, η Ρωσία ενδέχεται να συνεχίσει να διαδραματίζει υπερμεγέθη ρόλο στην παγκόσμια πολιτική.
Νέοι «πράσινοι βλαστοί» –τους οποίους πολλοί αγνοούν– αναδύονται, προαναγγέλλοντας μια πολύ διαφορετική Ρωσία.
Η στροφή προς την Ανατολή
Παρά την εμμονή του Ρώσου προέδρου Vladimir Putin με την Ουκρανία και το ΝΑΤΟ, ο ίδιος παραμένει προσκολλημένος στην παλαιόθεν πεποίθηση για το ευρασιατικό πεπρωμένο της χώρας.
Σύμφωνα με τον Καναδό ακαδημαϊκό Paul Robinson, «από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, Ρώσοι καλλιτέχνες και διανοούμενοι τόνιζαν ολοένα και περισσότερο τις ασιατικές ρίζες μεγάλου μέρους της ρωσικής κουλτούρας.
Η επιστροφή στη ρωσική συντηρητική σκέψη ήταν ιδιαιτέρως ισχυρή κάθε φορά που οι δεσμοί με τη Δυτική Ευρώπη βρίσκονταν υπό πίεση».
Η στροφή της Ρωσίας προς την Ανατολή προηγείται των δύο πολέμων στην Ουκρανία.
Ο Putin είχε στηρίξει τις προσπάθειες του Yeltsin να επιλύσει χρόνιες συνοριακές διαφορές και να ξαναχτίσει τις σχέσεις με την Κίνα, ανακοινώνοντας τη στροφή της Ρωσίας προς την Ανατολή κατά την προεκλογική του εκστρατεία το 2012 – δύο χρόνια πριν από την προσάρτηση της Κριμαίας.
Αρχικά χλευάστηκε από δυτικούς σχολιαστές, αλλά αυτή η σταδιακή στροφή αποδείχθηκε σωτήρια απέναντι στο πλήγμα των δυτικών κυρώσεων.
Πέρα από τα γεωπολιτικά, η Ρωσία θεωρεί ότι αυτή η αλλαγή πορείας υπακούει σε βασική οικονομική λογική, καθώς το κέντρο βάρους της παγκόσμιας οικονομίας επιστρέφει στην Ασία.
Ενίσχυση δεσμών με την Κίνα βραχυπρόθεσμα
Μετά την προσάρτηση της Κριμαίας τον Μάρτιο του 2014, ο Putin εξασφάλισε μια συμφωνία ύψους 400 δισ. δολαρίων μεταξύ της Gazprom και της China National Petroleum Corporation – τη μεγαλύτερη συμφωνία φυσικού αερίου για τη Ρωσία μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης.
Ο Putin χαρακτήρισε τη συμφωνία «γεγονός-ορόσημο», εδραιώνοντας τις σχέσεις Ρωσίας-Κίνας.
Το Πεκίνο δεν έχει ακόμη εγκρίνει τον δεύτερο αγωγό Power of Siberia που θα αντιστάθμιζε τις απώλειες εξαγωγών φυσικού αερίου προς την Ευρώπη.
Ωστόσο, το διμερές εμπόριο έχει εκτοξευθεί από το 2022. Το εμπόριο με την Κίνα έχει γίνει ο βασικός σωτήρας της ρωσικής οικονομίας.
Το διμερές εμπόριο σε δολάρια έφτασε τα 240 δισ. δολάρια το 2023, αυξημένο κατά 26,3% σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος.
Οι εισαγωγές από την Κίνα αυξήθηκαν κατά 46,9% το 2023.
Την ίδια χρονιά, η Ρωσία εξήγαγε το 50% του πετρελαίου και των προϊόντων πετρελαίου της στην Κίνα.
Οι Κινέζοι κατασκευαστές αυτοκινήτων κατακλύζουν τις ρωσικές αγορές, μετά την αποχώρηση των ευρωπαϊκών εταιρειών.
Οι ρωσικές ελίτ ανησυχούν για την εξάρτηση από το Πεκίνο και διατηρούν επιφυλάξεις απέναντι σε μια Κίνα που εξακολουθεί να εξαρτάται οικονομικά από δυτικούς καταναλωτές.
Παρ’ όλα αυτά, η Ρωσία έχει περιορισμένες εναλλακτικές για την επόμενη δεκαετία ή και περισσότερο.
Ακόμα και αν επιδιώξει μεγαλύτερη δραστηριότητα στον Παγκόσμιο Νότο, η εξάρτηση από την Κίνα παραμένει.
Ωστόσο, με τα σχέδια και τα υπάρχοντα δίκτυα σιδηροδρόμων, αγωγών και τη Βόρεια Θαλάσσια Οδό (NSR), η Μόσχα θέτει τα θεμέλια για μια αναζωογόνηση που θα φέρει ισορροπία στις σχέσεις της με τη Χώρα του Δράκου.
Μεταφορικές και εμπορικές συνδέσεις
Με τις εμπορικές σχέσεις με την Ευρώπη ουσιαστικά να έχουν διακοπεί, τα ασιατικά λιμάνια της Ρωσίας σφύζουν από δραστηριότητα.
Ωστόσο, χρειάζονται περισσότερες συνδέσεις με τα δυτικά πληθυσμιακά της κέντρα.
Η μεταφορική ικανότητα των σιβηρικών σιδηροδρόμων της Ρωσίας έφτασε τους 180 εκατομμύρια τόνους στα τέλη του 2024.
Η Μόσχα σχεδιάζει να αυξήσει αυτό το νούμερο στους 270 εκατομμύρια τόνους έως το 2032.
Ωστόσο, μια έκθεση του προηγούμενου έτους ανέφερε ότι, λόγω των κυρώσεων, του πολέμου στην Ουκρανία και των υψηλών επιτοκίων, οι Ρωσικοί Σιδηρόδρομοι αναγκάστηκαν να περικόψουν σημαντικά τα επενδυτικά τους σχέδια, θέτοντας σε κίνδυνο τους στόχους επέκτασης.
Παρ’ όλα αυτά, η Κίνα και η Ρωσία κατασκευάζουν άμεσες μεταφορικές συνδέσεις για την ενίσχυση του αμοιβαίου εμπορίου τους.
Η Ινδία επίσης διερευνά περισσότερους διαδρόμους διαμετακόμισης με τη Ρωσία, αν και η Νέο Δελχί επενδύει λιγότερο σε σχέση με το Πεκίνο.
Η Μόσχα και το Νέο Δελχί ξεκίνησαν την κατασκευή του Ανατολικού Θαλάσσιου Διαδρόμου Βλαδιβοστόκ-Τσενάι, ο οποίος θα περιλαμβάνει συνδέσεις με το Βιετνάμ, την Ταϊλάνδη και την Ινδονησία.
Ο Ινδός πρωθυπουργός Narendra Modi και ο Putin υπέγραψαν πρόγραμμα συνεργασίας Ινδίας-Ρωσίας για εμπόριο, οικονομικούς δεσμούς και επενδύσεις στην Άπω Ανατολή της Ρωσίας για την περίοδο 2024–2029.
Ένα ακόμη σχέδιο είναι ο Διάδρομος Βορρά–Νότου, μια σιδηροδρομική διαδρομή που θα συνδέει τη Ρωσία με τον Ινδικό Ωκεανό μέσω Ιράν.
Η Βόρεια Θαλάσσια Οδός
Η ανάπτυξη μιας θαλάσσιας διαδρομής 5.600 χιλιομέτρων στον Αρκτικό Ωκεανό θα μείωνε σχεδόν στο μισό τη διαδρομή που διανύουν σήμερα τα ασιατικά αγαθά μέσω της Διώρυγας του Σουέζ προς δυτικά λιμάνια.
Ωστόσο, προς το παρόν, η διαδρομή είναι πλωτή μόνο τους θερινούς μήνες.
Επιπλέον, οι δυτικοί εμπορικοί οίκοι θα χρησιμοποιούσαν τη διαδρομή μόνο υπό την προϋπόθεση ειρήνης στην Ουκρανία.
Αυτήν τη στιγμή, η διαδρομή χρησιμοποιείται για την εκμετάλλευση και μεταφορά των πλούσιων ενεργειακών και ορυκτών αποθεμάτων της περιοχής.
Υπολογίζεται ότι η περιοχή διαθέτει το 13% των παγκόσμιων ανεξερεύνητων αποθεμάτων πετρελαίου και το 30% του φυσικού αερίου.
Το μεγαλύτερο μέρος της εμπορικής κίνησης στην περιοχή αφορά μεταφορά υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) από ρωσικές εγκαταστάσεις προς Ιαπωνία και Κίνα με εξειδικευμένα πλοία, μαζί με πετρέλαιο σε πλοία υπό κυρώσεις.
Σύμφωνα με τη Wall Street Journal, το 2024 σημειώθηκε «ρεκόρ όγκου διαμετακομιστικού φορτίου μέσω της NSR από τη βορειοδυτική Ρωσία μέσω του Πορθμού Μπέρρινγκ προς την Ασία».
Η αυξανόμενη γεωπολιτική σημασία της Αρκτικής
Το κενό GIUK, ένα στρατηγικής σημασίας ναυτικό σημείο ανάμεσα στη Γροιλανδία, την Ισλανδία και το Ηνωμένο Βασίλειο, έχει γίνει θέατρο αυξημένων περιπολιών και ασκήσεων ρωσικών υποβρυχίων.
Εδώ και χρόνια, η Ρωσία δίνει προτεραιότητα στην ενίσχυση της παρουσίας της στην Αρκτική μέσω ανακαίνισης αεροδρομίων, δημιουργίας βάσεων, εκπαίδευσης στρατευμάτων και ανάπτυξης ενός δικτύου στρατιωτικών αμυντικών συστημάτων στα βόρεια σύνορα. Η Κίνα συνεργάζεται όλο και πιο στενά.
Τον Οκτώβριο του 2024, η Ακτοφυλακή της Κίνας και η Ρωσική Συνοριοφυλακή πραγματοποίησαν την πρώτη τους κοινή περιπολία στην Αρκτική.
Η Κίνα και η Ρωσία πλέον θεωρούνται πως έχουν «ολοκληρωμένη» συνεργασία στην Αρκτική στον τομέα των φυσικών πόρων, του εμπορίου, της επιστημονικής έρευνας και των στρατιωτικών ασκήσεων.
Ο Putin και ο Κινέζος πρόεδρος Xi Jinping γοητεύονται και οι δύο από τη νέα αρτηρία μέσω Αρκτικής, που για τον Putin συμβολίζει τον «άνθρωπο που κατακτά τη φύση», βασικό μοτίβο του ρωσικού εθνικισμού.
Για τον Xi, πρόκειται για μια θαλάσσια δίοδο που δεν ελέγχεται επί του παρόντος από τον αμερικανικό στόλο.
Οφέλη από την κλιματική αλλαγή
Η Μόσχα και μεγάλο μέρος της Ρωσίας δυτικά των Ουραλίων ενδέχεται να βιώσουν σημαντική αύξηση θερμοκρασιών έως τα μέσα του αιώνα, χωρίς όμως να αναμένονται σοβαρές μειώσεις βροχοπτώσεων ή ξηρασίες.
Ωστόσο, υπάρχει ο κίνδυνος να λιώσουν τα παγωμένα εδάφη (permafrost) και να απελευθερωθεί μεθάνιο στην ατμόσφαιρα.
Από την άλλη, οι υψηλότερες θερμοκρασίες αναμένεται να αυξήσουν την οικονομική παραγωγή στη Ρωσία ενισχύοντας τις γεωργικές αποδόσεις και την καλλιεργήσιμη γη.
Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη στο περιοδικό Nature, σε ένα «μέσο» σενάριο για την κλιματική αλλαγή, το κατά κεφαλήν εισόδημα στη βορειοδυτική Ρωσία θα μπορούσε να αυξηθεί έως και 20% λόγω της αύξησης των θερμοκρασιών.
Το εύρημα αυτό ευθυγραμμίζεται με παλαιότερες μελέτες, όπως μια του 2017 από το ΔΝΤ, που εκτιμά ότι τμήματα της Ρωσίας θα μπορούσαν να δουν αύξηση αρκετών ποσοστιαίων μονάδων στην οικονομική παραγωγή ανά 1°C ανόδου της θερμοκρασίας.
Το δυναμικό των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας της Ρωσίας
Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας είχε εκτιμήσει το 2003 ότι το οικονομικά αξιοποιήσιμο δυναμικό ανανεώσιμης ενέργειας της Ρωσίας αντιστοιχεί σε πάνω από 270 εκατομμύρια τόνους άνθρακα ετησίως.
Πιο πρόσφατες αναλύσεις δείχνουν ότι η Ρωσία διαθέτει το μεγαλύτερο τεχνικό δυναμικό ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στον κόσμο και θα μπορούσε να εξελιχθεί σε σημαντικό εξαγωγέα καθαρής ενέργειας.
Η χώρα διαθέτει πλούτο σε ανανεώσιμες πηγές: αιολική, υδροηλεκτρική, γεωθερμική, βιομάζα, υδρογόνο και ηλιακή ενέργεια.
Ωστόσο, το μερίδιο τους στην ενεργειακή κατανάλωση της Ρωσίας παραμένει πολύ χαμηλό.
Καθώς οι περισσότερες χώρες μεταβαίνουν σε μια εποχή άνευ ορυκτών καυσίμων, η ρωσική ηγεσία, κάποια στιγμη, ίσως εκμεταλλευτεί την ευκαιρία να επιταχύνει την ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών.
Όμως υπάρχουν εμπόδια. Σύμφωνα με έκθεση του Energy Innovation and Reform Project, η στρατηγική απανθρακοποίησης της Ρωσίας «στερείται εθνικού συστήματος τιμολόγησης άνθρακα ή άλλων μέσων τιμωρίας των εκπομπών αερίων».
Αν και η Ρωσία έχει δεσμευτεί να πετύχει καθαρές μηδενικές εκπομπές, βασίζεται κυρίως στον διπλασιασμό των φυσικών καταβόθρων άνθρακα στα δάση της αντί για ανανεώσιμες πηγές.
Οι φυσικές καταβόθρες άνθρακα—όπως οι ωκεανοί και τα τροπικά δάση—απορροφούν περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα απ’ όσο απελευθερώνουν.
Η Ρωσία επιδιώκει επίσης τεχνολογική κυριαρχία, γεγονός που συνεπάγεται υποχρεωτική εγχώρια παραγωγή εξοπλισμού.
Με τόσο μικρή εγχώρια αγορά και σταδιακή απαγόρευση φθηνών κινεζικών εισαγωγών, η κατασκευαστική ικανότητα της Ρωσίας για ανανεώσιμες πηγές θα δοκιμαστεί.
Επιπλέον, οι εξαγωγές ανανεώσιμης ενέργειας θα αντισταθμίσουν μόνο μερικώς την απώλεια εσόδων από τις εξαγωγές ορυκτών καυσίμων, καθώς το κόστος των ΑΠΕ πέφτει και η παγκόσμια ζήτηση μειώνεται λόγω τοπικής παραγωγής.
Ένα ασιατικό δίκτυο ενέργειας, το οποίο πρότεινε η Μόσχα στις αρχές του 2000, θα μπορούσε να λειτουργήσει ως διέξοδος για την περίσσεια ρωσικής ενέργειας, συνδέοντας σταθμούς παραγωγής της ανατολικής Ρωσίας, της Κίνας, της Μογγολίας, της Νότιας Κορέας και της Ιαπωνίας.
Τα σχέδια έχουν παγώσει, αλλά η ιαπωνική SoftBank, δυνητικός μεγάλος επενδυτής, δεν έχει εγκαταλείψει την ιδέα.
Η Ρωσία είναι επίσης ιδιαίτερα ανταγωνιστική στην πυρηνική ενέργεια και, σύμφωνα με τους Financial Times, αποτελεί τον «αναντικατάστατο εξαγωγέα πυρηνικών εργοστασίων παγκοσμίως».
Πάνω από το ένα τρίτο των νέων πυρηνικών αντιδραστήρων κατασκευάζονται με τη βοήθεια της κρατικής ρωσικής πυρηνικής εταιρείας Rosatom.
Ένα πιο φιλόξενο περιβάλλον
Οι Ινδοί ξεχωρίζουν όσον αφορά τη συνολική θετική εικόνα για τη Ρωσία, με την πλειοψηφία να τη βλέπει ευνοϊκά, σύμφωνα με έρευνα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων (ECFR) του 2025.
Θεωρούν δε τη Ρωσία ως αντίβαρο στην Κίνα. Πράγματι, ο Putin οργάνωσε μια συνάντηση μεταξύ Monti και Xi κατά τη Σύνοδο Κορυφής των BRICS στο Καζάν το 2024, οδηγώντας σε αποκλιμάκωση των εντάσεων μεταξύ Κίνας και Ινδίας.
Ο Monti επισκέφθηκε δύο φορές τη Ρωσία το 2024, ενώ ο Putin προγραμματίζεται να επισκεφθεί το Νέο Δελχί το 2025.
Άλλες ασιατικές χώρες παρουσιάζουν εντυπωσιακή αποδοχή της Ρωσίας ως εταίρου, παρά τον βίαιο νεοαποικιακό πόλεμο στην Ουκρανία.
Η πλειονότητα των Κινέζων θεωρεί τη Ρωσία σύμμαχο, σύμφωνα με δημοσκόπηση του ECFR του Ιανουαρίου 2023.
Αναμενόμενα, η Ιαπωνία, η Νότια Κορέα και η Αυστραλία—όπως και οι ευρωπαϊκές χώρες—βλέπουν τη Ρωσία αρνητικά, σύμφωνα με δημοσκόπηση του Pew του 2024, αλλά οι περισσότερες χώρες της Νότιας και Νοτιοανατολικής Ασίας, καθώς και της Αφρικής, έχουν θετική άποψη για τη Ρωσία.
Οι ενισχυμένοι δεσμοί της Ρωσίας με τη Βόρεια Κορέα αυξάνουν επίσης τη σημασία της στην Ασία.
Η συνθήκη που υπεγράφη μεταξύ των δύο χωρών τον Ιούνιο του 2024 «παρέχει στη Ρωσία μέσο άσκησης επιρροής στην Ανατολική Ασία και αντιμετώπισης των πιέσεων από τη Δύση».
Η Κίνα δεν βλέπει με καλό μάτι το γεγονός ότι η Μόσχα έβγαλε τη Βόρεια Κορέα από την απομόνωση.
Μια νέα Ρωσία;
Άλλο η προοπτική, άλλο η επίτευξη. Χωρίς ειρήνη, οι νέοι, μορφωμένοι και εξειδικευμένοι Ρώσοι που έφυγαν με την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία ίσως να μην επιστρέψουν σε ικανοποιητικό αριθμό για να ανανεώσουν την παλαιότερη τεχνολογική υπεροχή της Ρωσίας.
Η συνέχιση των εχθροπραξιών με τη Δύση και η αύξηση των αμυντικών δαπανών θα απορροφήσουν επίσης πόρους που θα μπορούσαν να κατευθυνθούν προς τον μετασχηματισμό της χώρας.
Ωστόσο, τα οφέλη θα μπορούσαν να είναι σημαντικά, εάν μια νέα Ρωσία στραφεί προς την Ανατολή και αξιοποιήσει τις οικονομικές ευκαιρίες από την κλιματική αλλαγή και ένα πιο ευνοϊκό γεωπολιτικό περιβάλλον.
Μια επιτυχής προσπάθεια εξομάλυνσης των σχέσεων με τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Δύση θα μπορούσε να ξανανοίξει την πόρτα προς τη διεθνή χρηματοδότηση και τεχνολογία — αν και αυτό δεν είναι αρκετό για να διασφαλίσει ότι μια νέα Ρωσία θα εγκαταλείψει τις προκλήσεις της προς τη Δύση.
www.bankingnews.gr
Η Ρωσία είναι παγιδευμένη σε μια ατέρμονη σύγκρουση με τη Δύση ή πρόκειται σύντομα να απορροφηθεί από την Κίνα.
Ωστόσο, διαθέτει άλλες επιλογές, που έχουν προκύψει από τη μετατόπιση της οικονομικής ισχύος από την Ευρώπη προς την Ασία, τη διακοπή των σχέσεων με τη Δύση λόγω του πολέμου στην Ουκρανία, την κλιματική αλλαγή, το άνοιγμα της Αρκτικής και τη δική της δυναμική στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.
Οι κοινωνίες και οι κυβερνήσεις στην Ασία και τον Παγκόσμιο Νότο επίσης καλωσορίζουν μια ισχυρότερη Ρωσία.
Η προηγούμενη δυναμική της θέση κατά τον Ψυχρό Πόλεμο δεν πρόκειται να επιστρέψει.
Ωστόσο, με νέες πηγές ισχύος και ανθεκτικότητας, και με την ιδιότητά της ως πυρηνικής δύναμης, η Ρωσία ενδέχεται να συνεχίσει να διαδραματίζει υπερμεγέθη ρόλο στην παγκόσμια πολιτική.
Νέοι «πράσινοι βλαστοί» –τους οποίους πολλοί αγνοούν– αναδύονται, προαναγγέλλοντας μια πολύ διαφορετική Ρωσία.
Η στροφή προς την Ανατολή
Παρά την εμμονή του Ρώσου προέδρου Vladimir Putin με την Ουκρανία και το ΝΑΤΟ, ο ίδιος παραμένει προσκολλημένος στην παλαιόθεν πεποίθηση για το ευρασιατικό πεπρωμένο της χώρας.
Σύμφωνα με τον Καναδό ακαδημαϊκό Paul Robinson, «από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, Ρώσοι καλλιτέχνες και διανοούμενοι τόνιζαν ολοένα και περισσότερο τις ασιατικές ρίζες μεγάλου μέρους της ρωσικής κουλτούρας.
Η επιστροφή στη ρωσική συντηρητική σκέψη ήταν ιδιαιτέρως ισχυρή κάθε φορά που οι δεσμοί με τη Δυτική Ευρώπη βρίσκονταν υπό πίεση».
Η στροφή της Ρωσίας προς την Ανατολή προηγείται των δύο πολέμων στην Ουκρανία.
Ο Putin είχε στηρίξει τις προσπάθειες του Yeltsin να επιλύσει χρόνιες συνοριακές διαφορές και να ξαναχτίσει τις σχέσεις με την Κίνα, ανακοινώνοντας τη στροφή της Ρωσίας προς την Ανατολή κατά την προεκλογική του εκστρατεία το 2012 – δύο χρόνια πριν από την προσάρτηση της Κριμαίας.
Αρχικά χλευάστηκε από δυτικούς σχολιαστές, αλλά αυτή η σταδιακή στροφή αποδείχθηκε σωτήρια απέναντι στο πλήγμα των δυτικών κυρώσεων.
Πέρα από τα γεωπολιτικά, η Ρωσία θεωρεί ότι αυτή η αλλαγή πορείας υπακούει σε βασική οικονομική λογική, καθώς το κέντρο βάρους της παγκόσμιας οικονομίας επιστρέφει στην Ασία.
Ενίσχυση δεσμών με την Κίνα βραχυπρόθεσμα
Μετά την προσάρτηση της Κριμαίας τον Μάρτιο του 2014, ο Putin εξασφάλισε μια συμφωνία ύψους 400 δισ. δολαρίων μεταξύ της Gazprom και της China National Petroleum Corporation – τη μεγαλύτερη συμφωνία φυσικού αερίου για τη Ρωσία μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης.
Ο Putin χαρακτήρισε τη συμφωνία «γεγονός-ορόσημο», εδραιώνοντας τις σχέσεις Ρωσίας-Κίνας.
Το Πεκίνο δεν έχει ακόμη εγκρίνει τον δεύτερο αγωγό Power of Siberia που θα αντιστάθμιζε τις απώλειες εξαγωγών φυσικού αερίου προς την Ευρώπη.
Ωστόσο, το διμερές εμπόριο έχει εκτοξευθεί από το 2022. Το εμπόριο με την Κίνα έχει γίνει ο βασικός σωτήρας της ρωσικής οικονομίας.
Το διμερές εμπόριο σε δολάρια έφτασε τα 240 δισ. δολάρια το 2023, αυξημένο κατά 26,3% σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος.
Οι εισαγωγές από την Κίνα αυξήθηκαν κατά 46,9% το 2023.
Την ίδια χρονιά, η Ρωσία εξήγαγε το 50% του πετρελαίου και των προϊόντων πετρελαίου της στην Κίνα.
Οι Κινέζοι κατασκευαστές αυτοκινήτων κατακλύζουν τις ρωσικές αγορές, μετά την αποχώρηση των ευρωπαϊκών εταιρειών.
Οι ρωσικές ελίτ ανησυχούν για την εξάρτηση από το Πεκίνο και διατηρούν επιφυλάξεις απέναντι σε μια Κίνα που εξακολουθεί να εξαρτάται οικονομικά από δυτικούς καταναλωτές.
Παρ’ όλα αυτά, η Ρωσία έχει περιορισμένες εναλλακτικές για την επόμενη δεκαετία ή και περισσότερο.
Ακόμα και αν επιδιώξει μεγαλύτερη δραστηριότητα στον Παγκόσμιο Νότο, η εξάρτηση από την Κίνα παραμένει.
Ωστόσο, με τα σχέδια και τα υπάρχοντα δίκτυα σιδηροδρόμων, αγωγών και τη Βόρεια Θαλάσσια Οδό (NSR), η Μόσχα θέτει τα θεμέλια για μια αναζωογόνηση που θα φέρει ισορροπία στις σχέσεις της με τη Χώρα του Δράκου.
Μεταφορικές και εμπορικές συνδέσεις
Με τις εμπορικές σχέσεις με την Ευρώπη ουσιαστικά να έχουν διακοπεί, τα ασιατικά λιμάνια της Ρωσίας σφύζουν από δραστηριότητα.
Ωστόσο, χρειάζονται περισσότερες συνδέσεις με τα δυτικά πληθυσμιακά της κέντρα.
Η μεταφορική ικανότητα των σιβηρικών σιδηροδρόμων της Ρωσίας έφτασε τους 180 εκατομμύρια τόνους στα τέλη του 2024.
Η Μόσχα σχεδιάζει να αυξήσει αυτό το νούμερο στους 270 εκατομμύρια τόνους έως το 2032.
Ωστόσο, μια έκθεση του προηγούμενου έτους ανέφερε ότι, λόγω των κυρώσεων, του πολέμου στην Ουκρανία και των υψηλών επιτοκίων, οι Ρωσικοί Σιδηρόδρομοι αναγκάστηκαν να περικόψουν σημαντικά τα επενδυτικά τους σχέδια, θέτοντας σε κίνδυνο τους στόχους επέκτασης.
Παρ’ όλα αυτά, η Κίνα και η Ρωσία κατασκευάζουν άμεσες μεταφορικές συνδέσεις για την ενίσχυση του αμοιβαίου εμπορίου τους.
Η Ινδία επίσης διερευνά περισσότερους διαδρόμους διαμετακόμισης με τη Ρωσία, αν και η Νέο Δελχί επενδύει λιγότερο σε σχέση με το Πεκίνο.
Η Μόσχα και το Νέο Δελχί ξεκίνησαν την κατασκευή του Ανατολικού Θαλάσσιου Διαδρόμου Βλαδιβοστόκ-Τσενάι, ο οποίος θα περιλαμβάνει συνδέσεις με το Βιετνάμ, την Ταϊλάνδη και την Ινδονησία.
Ο Ινδός πρωθυπουργός Narendra Modi και ο Putin υπέγραψαν πρόγραμμα συνεργασίας Ινδίας-Ρωσίας για εμπόριο, οικονομικούς δεσμούς και επενδύσεις στην Άπω Ανατολή της Ρωσίας για την περίοδο 2024–2029.
Ένα ακόμη σχέδιο είναι ο Διάδρομος Βορρά–Νότου, μια σιδηροδρομική διαδρομή που θα συνδέει τη Ρωσία με τον Ινδικό Ωκεανό μέσω Ιράν.
Η Βόρεια Θαλάσσια Οδός
Η ανάπτυξη μιας θαλάσσιας διαδρομής 5.600 χιλιομέτρων στον Αρκτικό Ωκεανό θα μείωνε σχεδόν στο μισό τη διαδρομή που διανύουν σήμερα τα ασιατικά αγαθά μέσω της Διώρυγας του Σουέζ προς δυτικά λιμάνια.
Ωστόσο, προς το παρόν, η διαδρομή είναι πλωτή μόνο τους θερινούς μήνες.
Επιπλέον, οι δυτικοί εμπορικοί οίκοι θα χρησιμοποιούσαν τη διαδρομή μόνο υπό την προϋπόθεση ειρήνης στην Ουκρανία.
Αυτήν τη στιγμή, η διαδρομή χρησιμοποιείται για την εκμετάλλευση και μεταφορά των πλούσιων ενεργειακών και ορυκτών αποθεμάτων της περιοχής.
Υπολογίζεται ότι η περιοχή διαθέτει το 13% των παγκόσμιων ανεξερεύνητων αποθεμάτων πετρελαίου και το 30% του φυσικού αερίου.
Το μεγαλύτερο μέρος της εμπορικής κίνησης στην περιοχή αφορά μεταφορά υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) από ρωσικές εγκαταστάσεις προς Ιαπωνία και Κίνα με εξειδικευμένα πλοία, μαζί με πετρέλαιο σε πλοία υπό κυρώσεις.
Σύμφωνα με τη Wall Street Journal, το 2024 σημειώθηκε «ρεκόρ όγκου διαμετακομιστικού φορτίου μέσω της NSR από τη βορειοδυτική Ρωσία μέσω του Πορθμού Μπέρρινγκ προς την Ασία».
Η αυξανόμενη γεωπολιτική σημασία της Αρκτικής
Το κενό GIUK, ένα στρατηγικής σημασίας ναυτικό σημείο ανάμεσα στη Γροιλανδία, την Ισλανδία και το Ηνωμένο Βασίλειο, έχει γίνει θέατρο αυξημένων περιπολιών και ασκήσεων ρωσικών υποβρυχίων.
Εδώ και χρόνια, η Ρωσία δίνει προτεραιότητα στην ενίσχυση της παρουσίας της στην Αρκτική μέσω ανακαίνισης αεροδρομίων, δημιουργίας βάσεων, εκπαίδευσης στρατευμάτων και ανάπτυξης ενός δικτύου στρατιωτικών αμυντικών συστημάτων στα βόρεια σύνορα. Η Κίνα συνεργάζεται όλο και πιο στενά.
Τον Οκτώβριο του 2024, η Ακτοφυλακή της Κίνας και η Ρωσική Συνοριοφυλακή πραγματοποίησαν την πρώτη τους κοινή περιπολία στην Αρκτική.
Η Κίνα και η Ρωσία πλέον θεωρούνται πως έχουν «ολοκληρωμένη» συνεργασία στην Αρκτική στον τομέα των φυσικών πόρων, του εμπορίου, της επιστημονικής έρευνας και των στρατιωτικών ασκήσεων.
Ο Putin και ο Κινέζος πρόεδρος Xi Jinping γοητεύονται και οι δύο από τη νέα αρτηρία μέσω Αρκτικής, που για τον Putin συμβολίζει τον «άνθρωπο που κατακτά τη φύση», βασικό μοτίβο του ρωσικού εθνικισμού.
Για τον Xi, πρόκειται για μια θαλάσσια δίοδο που δεν ελέγχεται επί του παρόντος από τον αμερικανικό στόλο.
Οφέλη από την κλιματική αλλαγή
Η Μόσχα και μεγάλο μέρος της Ρωσίας δυτικά των Ουραλίων ενδέχεται να βιώσουν σημαντική αύξηση θερμοκρασιών έως τα μέσα του αιώνα, χωρίς όμως να αναμένονται σοβαρές μειώσεις βροχοπτώσεων ή ξηρασίες.
Ωστόσο, υπάρχει ο κίνδυνος να λιώσουν τα παγωμένα εδάφη (permafrost) και να απελευθερωθεί μεθάνιο στην ατμόσφαιρα.
Από την άλλη, οι υψηλότερες θερμοκρασίες αναμένεται να αυξήσουν την οικονομική παραγωγή στη Ρωσία ενισχύοντας τις γεωργικές αποδόσεις και την καλλιεργήσιμη γη.
Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη στο περιοδικό Nature, σε ένα «μέσο» σενάριο για την κλιματική αλλαγή, το κατά κεφαλήν εισόδημα στη βορειοδυτική Ρωσία θα μπορούσε να αυξηθεί έως και 20% λόγω της αύξησης των θερμοκρασιών.
Το εύρημα αυτό ευθυγραμμίζεται με παλαιότερες μελέτες, όπως μια του 2017 από το ΔΝΤ, που εκτιμά ότι τμήματα της Ρωσίας θα μπορούσαν να δουν αύξηση αρκετών ποσοστιαίων μονάδων στην οικονομική παραγωγή ανά 1°C ανόδου της θερμοκρασίας.
Το δυναμικό των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας της Ρωσίας
Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας είχε εκτιμήσει το 2003 ότι το οικονομικά αξιοποιήσιμο δυναμικό ανανεώσιμης ενέργειας της Ρωσίας αντιστοιχεί σε πάνω από 270 εκατομμύρια τόνους άνθρακα ετησίως.
Πιο πρόσφατες αναλύσεις δείχνουν ότι η Ρωσία διαθέτει το μεγαλύτερο τεχνικό δυναμικό ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στον κόσμο και θα μπορούσε να εξελιχθεί σε σημαντικό εξαγωγέα καθαρής ενέργειας.
Η χώρα διαθέτει πλούτο σε ανανεώσιμες πηγές: αιολική, υδροηλεκτρική, γεωθερμική, βιομάζα, υδρογόνο και ηλιακή ενέργεια.
Ωστόσο, το μερίδιο τους στην ενεργειακή κατανάλωση της Ρωσίας παραμένει πολύ χαμηλό.
Καθώς οι περισσότερες χώρες μεταβαίνουν σε μια εποχή άνευ ορυκτών καυσίμων, η ρωσική ηγεσία, κάποια στιγμη, ίσως εκμεταλλευτεί την ευκαιρία να επιταχύνει την ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών.
Όμως υπάρχουν εμπόδια. Σύμφωνα με έκθεση του Energy Innovation and Reform Project, η στρατηγική απανθρακοποίησης της Ρωσίας «στερείται εθνικού συστήματος τιμολόγησης άνθρακα ή άλλων μέσων τιμωρίας των εκπομπών αερίων».
Αν και η Ρωσία έχει δεσμευτεί να πετύχει καθαρές μηδενικές εκπομπές, βασίζεται κυρίως στον διπλασιασμό των φυσικών καταβόθρων άνθρακα στα δάση της αντί για ανανεώσιμες πηγές.
Οι φυσικές καταβόθρες άνθρακα—όπως οι ωκεανοί και τα τροπικά δάση—απορροφούν περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα απ’ όσο απελευθερώνουν.
Η Ρωσία επιδιώκει επίσης τεχνολογική κυριαρχία, γεγονός που συνεπάγεται υποχρεωτική εγχώρια παραγωγή εξοπλισμού.
Με τόσο μικρή εγχώρια αγορά και σταδιακή απαγόρευση φθηνών κινεζικών εισαγωγών, η κατασκευαστική ικανότητα της Ρωσίας για ανανεώσιμες πηγές θα δοκιμαστεί.
Επιπλέον, οι εξαγωγές ανανεώσιμης ενέργειας θα αντισταθμίσουν μόνο μερικώς την απώλεια εσόδων από τις εξαγωγές ορυκτών καυσίμων, καθώς το κόστος των ΑΠΕ πέφτει και η παγκόσμια ζήτηση μειώνεται λόγω τοπικής παραγωγής.
Ένα ασιατικό δίκτυο ενέργειας, το οποίο πρότεινε η Μόσχα στις αρχές του 2000, θα μπορούσε να λειτουργήσει ως διέξοδος για την περίσσεια ρωσικής ενέργειας, συνδέοντας σταθμούς παραγωγής της ανατολικής Ρωσίας, της Κίνας, της Μογγολίας, της Νότιας Κορέας και της Ιαπωνίας.
Τα σχέδια έχουν παγώσει, αλλά η ιαπωνική SoftBank, δυνητικός μεγάλος επενδυτής, δεν έχει εγκαταλείψει την ιδέα.
Η Ρωσία είναι επίσης ιδιαίτερα ανταγωνιστική στην πυρηνική ενέργεια και, σύμφωνα με τους Financial Times, αποτελεί τον «αναντικατάστατο εξαγωγέα πυρηνικών εργοστασίων παγκοσμίως».
Πάνω από το ένα τρίτο των νέων πυρηνικών αντιδραστήρων κατασκευάζονται με τη βοήθεια της κρατικής ρωσικής πυρηνικής εταιρείας Rosatom.
Ένα πιο φιλόξενο περιβάλλον
Οι Ινδοί ξεχωρίζουν όσον αφορά τη συνολική θετική εικόνα για τη Ρωσία, με την πλειοψηφία να τη βλέπει ευνοϊκά, σύμφωνα με έρευνα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων (ECFR) του 2025.
Θεωρούν δε τη Ρωσία ως αντίβαρο στην Κίνα. Πράγματι, ο Putin οργάνωσε μια συνάντηση μεταξύ Monti και Xi κατά τη Σύνοδο Κορυφής των BRICS στο Καζάν το 2024, οδηγώντας σε αποκλιμάκωση των εντάσεων μεταξύ Κίνας και Ινδίας.
Ο Monti επισκέφθηκε δύο φορές τη Ρωσία το 2024, ενώ ο Putin προγραμματίζεται να επισκεφθεί το Νέο Δελχί το 2025.
Άλλες ασιατικές χώρες παρουσιάζουν εντυπωσιακή αποδοχή της Ρωσίας ως εταίρου, παρά τον βίαιο νεοαποικιακό πόλεμο στην Ουκρανία.
Η πλειονότητα των Κινέζων θεωρεί τη Ρωσία σύμμαχο, σύμφωνα με δημοσκόπηση του ECFR του Ιανουαρίου 2023.
Αναμενόμενα, η Ιαπωνία, η Νότια Κορέα και η Αυστραλία—όπως και οι ευρωπαϊκές χώρες—βλέπουν τη Ρωσία αρνητικά, σύμφωνα με δημοσκόπηση του Pew του 2024, αλλά οι περισσότερες χώρες της Νότιας και Νοτιοανατολικής Ασίας, καθώς και της Αφρικής, έχουν θετική άποψη για τη Ρωσία.
Οι ενισχυμένοι δεσμοί της Ρωσίας με τη Βόρεια Κορέα αυξάνουν επίσης τη σημασία της στην Ασία.
Η συνθήκη που υπεγράφη μεταξύ των δύο χωρών τον Ιούνιο του 2024 «παρέχει στη Ρωσία μέσο άσκησης επιρροής στην Ανατολική Ασία και αντιμετώπισης των πιέσεων από τη Δύση».
Η Κίνα δεν βλέπει με καλό μάτι το γεγονός ότι η Μόσχα έβγαλε τη Βόρεια Κορέα από την απομόνωση.
Μια νέα Ρωσία;
Άλλο η προοπτική, άλλο η επίτευξη. Χωρίς ειρήνη, οι νέοι, μορφωμένοι και εξειδικευμένοι Ρώσοι που έφυγαν με την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία ίσως να μην επιστρέψουν σε ικανοποιητικό αριθμό για να ανανεώσουν την παλαιότερη τεχνολογική υπεροχή της Ρωσίας.
Η συνέχιση των εχθροπραξιών με τη Δύση και η αύξηση των αμυντικών δαπανών θα απορροφήσουν επίσης πόρους που θα μπορούσαν να κατευθυνθούν προς τον μετασχηματισμό της χώρας.
Ωστόσο, τα οφέλη θα μπορούσαν να είναι σημαντικά, εάν μια νέα Ρωσία στραφεί προς την Ανατολή και αξιοποιήσει τις οικονομικές ευκαιρίες από την κλιματική αλλαγή και ένα πιο ευνοϊκό γεωπολιτικό περιβάλλον.
Μια επιτυχής προσπάθεια εξομάλυνσης των σχέσεων με τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Δύση θα μπορούσε να ξανανοίξει την πόρτα προς τη διεθνή χρηματοδότηση και τεχνολογία — αν και αυτό δεν είναι αρκετό για να διασφαλίσει ότι μια νέα Ρωσία θα εγκαταλείψει τις προκλήσεις της προς τη Δύση.
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών