Η τρομακτική επιβεβαίωση των προβλέψεών του για τον ρωσικό ιμπεριαλισμό και την άνοδο της Κίνας
Για δεκαετίες, οι αδιάλλακτα «γερακίσιες» θέσεις του Zbigniew Brzezinski για τον Ψυχρό Πόλεμο τον είχαν καταστήσει κόκκινο πανί για φιλελεύθερους, Δημοκρατικούς και υπέρμαχους της ήπιας εξωτερικής πολιτικής.
Όταν, ως σύμβουλος εθνικής ασφάλειας του Προέδρου Jimmy Carter, εμφανίστηκε για λίγο στο συνέδριο των Δημοκρατικών το 1980, αποδοκιμάστηκε έντονα.
Στην Ουάσινγκτον είχε δημιουργήσει τόσους εχθρούς στους κόλπους των ελίτ, ώστε το περιοδικό Time αφιέρωσε εξώφυλλο με τίτλο «Σχεδόν όλοι εναντίον του Zbig».
Το περιοδικό του καταλόγιζε «κακή κρίση», υποκύπτοντας, όπως έγραφε, στα «ενστικτώδη αντιρωσικά του αισθήματα» και στην προκλητική προσωπικότητά του.
Το γωνιώδες πρόσωπό του και τα αγγλικά με πολωνική προφορά ενίσχυαν το στερεότυπο του σκληρού και σχεδόν «εξωκοσμικού» διανοούμενου.
Ωστόσο, στις αρχές του 21ου αιώνα η δημόσια εικόνα του άρχισε να αλλάζει ριζικά.
Από το 2003 και μετά, ο Brzezinski αναδείχθηκε σε έναν από τους πιο προβεβλημένους επικριτές της αμερικανικής εισβολής στο Ιράκ.
Οι απόψεις του, μέσα από αδιάκοπα άρθρα γνώμης και τηλεοπτικές παρεμβάσεις, άρχισαν να υιοθετούνται από φιλελεύθερους κύκλους και να δέχονται σφοδρές επιθέσεις από τους νεοσυντηρητικούς.
Όπως το περιέγραψε εύστοχα ο βιογράφος του Edward Luce, «ο Darth Vader Brzezinski είχε μεταμορφωθεί σε Obi-Wan Kenobi».
Κοσμοθεωρία
Πυρήνας της κοσμοθεωρίας του –τόσο στα χρόνια του στον Λευκό Οίκο όσο και στις δεκαετίες της ακαδημαϊκής του πορείας– ήταν η πεποίθηση ότι η Σοβιετική Ένωση ήταν πιο αδύναμη, πιο ευάλωτη και λιγότερο ανθεκτική απ’ όσο πίστευε το αμερικανικό κατεστημένο.
Σήμερα, ένα παρόμοιο ερώτημα τίθεται για την Κίνα: είναι το Κομμουνιστικό Κόμμα υπό τον Xi Jinping τόσο ισχυρό όσο εμφανίζεται ή κρύβει εσωτερικές αδυναμίες που κάποια στιγμή θα αναδειχθούν, όπως συνέβη με τη Σοβιετική Ένωση;
Οι χώρες δεν είναι ίδιες, αλλά οι παραδοχές περί «μονολιθικής ισχύος» που αμφισβήτησε ο Brzezinski ίσως αξίζει να επανεξεταστούν και στην περίπτωση της Κίνας.
Ο Brzezinski, που απεβίωσε το 2017 σε ηλικία 89 ετών, διατύπωσε επίσης προβλέψεις για τον σημερινό κόσμο που αποδείχθηκαν εντυπωσιακά διορατικές.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, την ώρα που η Σοβιετική Ένωση κατέρρεε και η Δύση βυθιζόταν στον θριαμβολογικό λόγο περί «Νέας Παγκόσμιας Τάξης» του George H.W. Bush, ο Brzezinski προειδοποιούσε για την ανάδυση ενός μελλοντικού «αντιηγεμονικού» άξονα Ρωσίας-Κίνας-Ιράν (όπερ και συνέβη).
Όπως έγραφε το 1997, μια τέτοια συμμαχία θα θύμιζε σε κλίμακα και εύρος τη σινοσοβιετική πρόκληση του παρελθόντος, «με τη διαφορά ότι αυτή τη φορά η Κίνα θα ήταν ο ηγέτης και η Ρωσία ο ακόλουθος».
Δεν ήταν, όμως, αλάνθαστος. Ακόμη και σε ό,τι αφορά τη Σοβιετική Ένωση, την οποία σε γενικές γραμμές αξιολόγησε σωστά, έκανε και λάθη.
Όταν ο Mikhail Gorbachev ανέλαβε την εξουσία το 1985, ο Ronald Reagan, ο υπουργός Εξωτερικών George Shultz και η Margaret Thatcher τον είδαν ως έναν διαφορετικό Σοβιετικό ηγέτη – «έναν άνθρωπο με τον οποίο μπορούμε να συνεργαστούμε».
Ο Brzezinski, αντίθετα, συγκαταλέχθηκε στους σκεπτικιστές, μαζί με τους Richard Nixon, Henry Kissinger και Brent Scowcroft, καταγγέλλοντας την προσέγγιση Reagan. Η ιστορία, ωστόσο, δικαίωσε τον Gorbachev και διέψευσε τους επικριτές του.
Ο Edward Luce, γνωστός αρθρογράφος των Financial Times, παραδίδει μια ιδιαίτερα ευανάγνωστη και τεκμηριωμένη βιογραφία, υποστηρίζοντας πειστικά ότι οι ιδέες του Brzezinski για μια φθίνουσα Σοβιετική Ένωση ήταν καθοριστικές για την κατανόηση του τέλους του Ψυχρού Πολέμου.
Όπως σημειώνει, ενώ στη Ρωσία ορισμένοι θεωρούν την κατάρρευση της ΕΣΣΔ αποτέλεσμα «συνωμοσίας» του Brzezinski, στις ΗΠΑ η συμβολή του παραμένει υποτιμημένη.
Πολωνική καταγωγή
Παρά το γεγονός ότι συχνά αποδιδόταν η σκέψη του αποκλειστικά στην πολωνική του καταγωγή, ο Brzezinski έζησε μόλις τρία χρόνια στην Πολωνία και μεγάλωσε κυρίως στον Καναδά.
Ο πατέρας του, Tadeusz Brzezinski, υπήρξε Πολωνός διπλωμάτης στο Μόντρεαλ, όπου ο Zbigniew σπούδασε και φοίτησε στο McGill University.
Αργότερα συνέχισε στο Harvard, αναδεικνυόμενος σε κορυφαίο σοβιετολόγο, ενώ διατηρούσε έντονη συναισθηματική σύνδεση με την κατεχόμενη από τη Μόσχα πατρίδα του.
Στον ακαδημαϊκό χώρο συγκρούστηκε με θεωρίες όπως η «σύγκλιση», που υποστήριζε ότι ΗΠΑ και ΕΣΣΔ θα εξελίσσονταν σε παρόμοια συστήματα.
Ο Brzezinski το απέρριπτε κατηγορηματικά, θεωρώντας τη Σοβιετική Ένωση θεμελιωδώς διαφορετική.
Παράλληλα, απέρριπτε την άποψη ότι οι εθνότητες εντός της ΕΣΣΔ είχαν απορροφηθεί πλήρως, απαντώντας ειρωνικά: «Μιλούν σοβιετικά;».
Η σκέψη του τον έφερε σε σύγκρουση με το κατεστημένο της Ουάσινγκτον και προσωπικότητες όπως ο Averell Harriman και ο Chip Bohlen.
Ωστόσο, το 1989, μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, ήρθε η δικαίωση: το Time δημοσίευσε συνέντευξη με τίτλο «Zbigniew Brzezinski: Vindication of a Hard-Liner».
Ανταγωνισμός με Kissinger
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η μακρόχρονη, ανταγωνιστική σχέση του με τον Henry Kissinger.
Οι δύο άνδρες, συνάδελφοι στο Harvard και διαδοχικοί σύμβουλοι εθνικής ασφάλειας, είχαν διαφορετικές κοσμοθεωρίες: ο απαισιόδοξος ρεαλισμός του Kissinger απέναντι στην πεποίθηση του Brzezinski ότι η Σοβιετική Ένωση ήταν αυτή που βρισκόταν σε παρακμή.
Οι προσωπικότητές τους επίσης διέφεραν ριζικά, όπως και οι στάσεις τους απέναντι στην εξουσία, τα χρήματα και τα ΜΜΕ.
Μετά την αποχώρησή του από την πολιτική, ο Brzezinski έζησε λιτά, αφοσιωμένος στις ιδέες και την ακαδημαϊκή ζωή, σε αντίθεση με τον Kissinger που ακολούθησε τον δρόμο της επιχειρηματικής επιρροής. Παρ’ όλα αυτά, οι δύο άνδρες διατήρησαν μια ιδιότυπη σχέση αμοιβαίου σεβασμού.
Αν ζούσε σήμερα, η στάση του Brzezinski απέναντι στην Κίνα πιθανότατα θα ήταν πολύ πιο σκληρή, δεδομένης της ανάδειξής της ως στρατηγικού αντιπάλου των ΗΠΑ.
Στη Μέση Ανατολή είχε υποστηρίξει λύση δύο κρατών για το Παλαιστινιακό και διατηρούσε βαθιά δυσπιστία απέναντι στο ιρανικό καθεστώς.
Μάλιστα, προέβλεπε ανάφλεξη και αιματηρούς πολέμους σε Γάζα και Λίβανο – όπως και έγινε.
Ωστόσο, το ζήτημα που θα επιβεβαίωνε περισσότερο τις απόψεις του είναι η Ουκρανία.
Από τη δεκαετία του 1940 είχε αναγνωρίσει την ουκρανική εθνική ταυτότητα, ενώ ήδη από το 1992 προέβλεπε «σοβαρή σύγκρουση» με τη Ρωσία.
Η εισβολή του Vladimir Putin θα επιβεβαίωνε, χωρίς αμφιβολία, όλες του τις ανησυχίες για τον ρωσικό ιμπεριαλισμό.
Το Zbig του Edward Luce δεν αποτελεί απλώς μια βιογραφία, αλλά μια υπενθύμιση ότι η αμφισβήτηση των κυρίαρχων δογμάτων μπορεί να αλλάξει την πορεία της Ιστορίας.
Και τελικά, οι πολωνικές ρίζες του Brzezinski αποδείχθηκαν πλεονέκτημα – όχι μειονέκτημα – στην κατανόηση του Ψυχρού Πολέμου και του κόσμου που ακολούθησε.
www.bankingnews.gr
Όταν, ως σύμβουλος εθνικής ασφάλειας του Προέδρου Jimmy Carter, εμφανίστηκε για λίγο στο συνέδριο των Δημοκρατικών το 1980, αποδοκιμάστηκε έντονα.
Στην Ουάσινγκτον είχε δημιουργήσει τόσους εχθρούς στους κόλπους των ελίτ, ώστε το περιοδικό Time αφιέρωσε εξώφυλλο με τίτλο «Σχεδόν όλοι εναντίον του Zbig».
Το περιοδικό του καταλόγιζε «κακή κρίση», υποκύπτοντας, όπως έγραφε, στα «ενστικτώδη αντιρωσικά του αισθήματα» και στην προκλητική προσωπικότητά του.
Το γωνιώδες πρόσωπό του και τα αγγλικά με πολωνική προφορά ενίσχυαν το στερεότυπο του σκληρού και σχεδόν «εξωκοσμικού» διανοούμενου.
Ωστόσο, στις αρχές του 21ου αιώνα η δημόσια εικόνα του άρχισε να αλλάζει ριζικά.
Από το 2003 και μετά, ο Brzezinski αναδείχθηκε σε έναν από τους πιο προβεβλημένους επικριτές της αμερικανικής εισβολής στο Ιράκ.
Οι απόψεις του, μέσα από αδιάκοπα άρθρα γνώμης και τηλεοπτικές παρεμβάσεις, άρχισαν να υιοθετούνται από φιλελεύθερους κύκλους και να δέχονται σφοδρές επιθέσεις από τους νεοσυντηρητικούς.
Όπως το περιέγραψε εύστοχα ο βιογράφος του Edward Luce, «ο Darth Vader Brzezinski είχε μεταμορφωθεί σε Obi-Wan Kenobi».
Κοσμοθεωρία
Πυρήνας της κοσμοθεωρίας του –τόσο στα χρόνια του στον Λευκό Οίκο όσο και στις δεκαετίες της ακαδημαϊκής του πορείας– ήταν η πεποίθηση ότι η Σοβιετική Ένωση ήταν πιο αδύναμη, πιο ευάλωτη και λιγότερο ανθεκτική απ’ όσο πίστευε το αμερικανικό κατεστημένο.
Σήμερα, ένα παρόμοιο ερώτημα τίθεται για την Κίνα: είναι το Κομμουνιστικό Κόμμα υπό τον Xi Jinping τόσο ισχυρό όσο εμφανίζεται ή κρύβει εσωτερικές αδυναμίες που κάποια στιγμή θα αναδειχθούν, όπως συνέβη με τη Σοβιετική Ένωση;
Οι χώρες δεν είναι ίδιες, αλλά οι παραδοχές περί «μονολιθικής ισχύος» που αμφισβήτησε ο Brzezinski ίσως αξίζει να επανεξεταστούν και στην περίπτωση της Κίνας.
Ο Brzezinski, που απεβίωσε το 2017 σε ηλικία 89 ετών, διατύπωσε επίσης προβλέψεις για τον σημερινό κόσμο που αποδείχθηκαν εντυπωσιακά διορατικές.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, την ώρα που η Σοβιετική Ένωση κατέρρεε και η Δύση βυθιζόταν στον θριαμβολογικό λόγο περί «Νέας Παγκόσμιας Τάξης» του George H.W. Bush, ο Brzezinski προειδοποιούσε για την ανάδυση ενός μελλοντικού «αντιηγεμονικού» άξονα Ρωσίας-Κίνας-Ιράν (όπερ και συνέβη).
Όπως έγραφε το 1997, μια τέτοια συμμαχία θα θύμιζε σε κλίμακα και εύρος τη σινοσοβιετική πρόκληση του παρελθόντος, «με τη διαφορά ότι αυτή τη φορά η Κίνα θα ήταν ο ηγέτης και η Ρωσία ο ακόλουθος».
Δεν ήταν, όμως, αλάνθαστος. Ακόμη και σε ό,τι αφορά τη Σοβιετική Ένωση, την οποία σε γενικές γραμμές αξιολόγησε σωστά, έκανε και λάθη.
Όταν ο Mikhail Gorbachev ανέλαβε την εξουσία το 1985, ο Ronald Reagan, ο υπουργός Εξωτερικών George Shultz και η Margaret Thatcher τον είδαν ως έναν διαφορετικό Σοβιετικό ηγέτη – «έναν άνθρωπο με τον οποίο μπορούμε να συνεργαστούμε».
Ο Brzezinski, αντίθετα, συγκαταλέχθηκε στους σκεπτικιστές, μαζί με τους Richard Nixon, Henry Kissinger και Brent Scowcroft, καταγγέλλοντας την προσέγγιση Reagan. Η ιστορία, ωστόσο, δικαίωσε τον Gorbachev και διέψευσε τους επικριτές του.
Ο Edward Luce, γνωστός αρθρογράφος των Financial Times, παραδίδει μια ιδιαίτερα ευανάγνωστη και τεκμηριωμένη βιογραφία, υποστηρίζοντας πειστικά ότι οι ιδέες του Brzezinski για μια φθίνουσα Σοβιετική Ένωση ήταν καθοριστικές για την κατανόηση του τέλους του Ψυχρού Πολέμου.
Όπως σημειώνει, ενώ στη Ρωσία ορισμένοι θεωρούν την κατάρρευση της ΕΣΣΔ αποτέλεσμα «συνωμοσίας» του Brzezinski, στις ΗΠΑ η συμβολή του παραμένει υποτιμημένη.
Πολωνική καταγωγή
Παρά το γεγονός ότι συχνά αποδιδόταν η σκέψη του αποκλειστικά στην πολωνική του καταγωγή, ο Brzezinski έζησε μόλις τρία χρόνια στην Πολωνία και μεγάλωσε κυρίως στον Καναδά.
Ο πατέρας του, Tadeusz Brzezinski, υπήρξε Πολωνός διπλωμάτης στο Μόντρεαλ, όπου ο Zbigniew σπούδασε και φοίτησε στο McGill University.
Αργότερα συνέχισε στο Harvard, αναδεικνυόμενος σε κορυφαίο σοβιετολόγο, ενώ διατηρούσε έντονη συναισθηματική σύνδεση με την κατεχόμενη από τη Μόσχα πατρίδα του.
Στον ακαδημαϊκό χώρο συγκρούστηκε με θεωρίες όπως η «σύγκλιση», που υποστήριζε ότι ΗΠΑ και ΕΣΣΔ θα εξελίσσονταν σε παρόμοια συστήματα.
Ο Brzezinski το απέρριπτε κατηγορηματικά, θεωρώντας τη Σοβιετική Ένωση θεμελιωδώς διαφορετική.
Παράλληλα, απέρριπτε την άποψη ότι οι εθνότητες εντός της ΕΣΣΔ είχαν απορροφηθεί πλήρως, απαντώντας ειρωνικά: «Μιλούν σοβιετικά;».
Η σκέψη του τον έφερε σε σύγκρουση με το κατεστημένο της Ουάσινγκτον και προσωπικότητες όπως ο Averell Harriman και ο Chip Bohlen.
Ωστόσο, το 1989, μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, ήρθε η δικαίωση: το Time δημοσίευσε συνέντευξη με τίτλο «Zbigniew Brzezinski: Vindication of a Hard-Liner».
Ανταγωνισμός με Kissinger
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η μακρόχρονη, ανταγωνιστική σχέση του με τον Henry Kissinger.
Οι δύο άνδρες, συνάδελφοι στο Harvard και διαδοχικοί σύμβουλοι εθνικής ασφάλειας, είχαν διαφορετικές κοσμοθεωρίες: ο απαισιόδοξος ρεαλισμός του Kissinger απέναντι στην πεποίθηση του Brzezinski ότι η Σοβιετική Ένωση ήταν αυτή που βρισκόταν σε παρακμή.
Οι προσωπικότητές τους επίσης διέφεραν ριζικά, όπως και οι στάσεις τους απέναντι στην εξουσία, τα χρήματα και τα ΜΜΕ.
Μετά την αποχώρησή του από την πολιτική, ο Brzezinski έζησε λιτά, αφοσιωμένος στις ιδέες και την ακαδημαϊκή ζωή, σε αντίθεση με τον Kissinger που ακολούθησε τον δρόμο της επιχειρηματικής επιρροής. Παρ’ όλα αυτά, οι δύο άνδρες διατήρησαν μια ιδιότυπη σχέση αμοιβαίου σεβασμού.
Αν ζούσε σήμερα, η στάση του Brzezinski απέναντι στην Κίνα πιθανότατα θα ήταν πολύ πιο σκληρή, δεδομένης της ανάδειξής της ως στρατηγικού αντιπάλου των ΗΠΑ.
Στη Μέση Ανατολή είχε υποστηρίξει λύση δύο κρατών για το Παλαιστινιακό και διατηρούσε βαθιά δυσπιστία απέναντι στο ιρανικό καθεστώς.
Μάλιστα, προέβλεπε ανάφλεξη και αιματηρούς πολέμους σε Γάζα και Λίβανο – όπως και έγινε.
Ωστόσο, το ζήτημα που θα επιβεβαίωνε περισσότερο τις απόψεις του είναι η Ουκρανία.
Από τη δεκαετία του 1940 είχε αναγνωρίσει την ουκρανική εθνική ταυτότητα, ενώ ήδη από το 1992 προέβλεπε «σοβαρή σύγκρουση» με τη Ρωσία.
Η εισβολή του Vladimir Putin θα επιβεβαίωνε, χωρίς αμφιβολία, όλες του τις ανησυχίες για τον ρωσικό ιμπεριαλισμό.
Το Zbig του Edward Luce δεν αποτελεί απλώς μια βιογραφία, αλλά μια υπενθύμιση ότι η αμφισβήτηση των κυρίαρχων δογμάτων μπορεί να αλλάξει την πορεία της Ιστορίας.
Και τελικά, οι πολωνικές ρίζες του Brzezinski αποδείχθηκαν πλεονέκτημα – όχι μειονέκτημα – στην κατανόηση του Ψυχρού Πολέμου και του κόσμου που ακολούθησε.
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών