Αυτό που άρχισε τον Φεβρουάριο του 2022 ως ο μεγαλύτερος χερσαίος πόλεμος στην Ευρώπη από τον Β' Παγκόσμιο τώρα διεκδικεί τον τίτλο της μεγαλύτερης παγκόσμιας σύγκρουσης από τον Ψυχρό Πόλεμο
Όσο τρομακτικό και αν ακούγεται, ο Γ’ Παγκόσμιος Πόλεμος έχει ήδη αρχίσει καθώς εξελίσσεται σταδιακά εδώ και σχεδόν τρία χρόνια στα πεδία μάχης στην Ουκρανία και σε μια γραμμή μετώπου που εκτείνεται σε μια γραμμή 1.000 χιλιομέτρων.
Αν και ο πόλεμος αυτός δεν έχει κλιμακωθεί στην εφιαλτική διάσταση… της άμεσης σύγκρουσης των στρατών των μεγάλων δυνάμεων και των πυρηνικών τους οπλοστασίων, παρόλο αυτά διαθέτει ήδη παγκόσμια χαρακτηριστικά.
Στα χαρακώματα
«Αν περπατούσε κανείς στις γραμμές του μετώπου τις πρώτες εβδομάδες του πολέμου στην Ουκρανία, μπορεί να άκουγε φωνές στα Ουκρανικά και στα Ρωσικά, ενδεχομένως αναμεμειγμένες με φωνές που μιλούσαν περιφερειακές γλώσσες όπως η Τσετσενική.
Σήμερα, οι στρατιώτες και από τις δύο πλευρές της γραμμής σύγκρουσης επικοινωνούν στα Ισπανικά, στα Νεπαλικά, στα Χίντι, στα Σομαλικά, στα Σερβικά και στα Κορεάτικα.
Οι ξένες γλώσσες που ακούγονται στα βρώμικα χαρακώματα είναι μόνο ένα σημάδι του πώς η σύγκρουση έχει αποκτήσει μια όλο και πιο διεθνή διάσταση» αναφέρει σε δημοσίευμα του το Politico (σ.σ. πολλές φορές στο παρελθόν οι Ρώσοι έχουν καταγγείλει την ύπαρξη στρατιωτών στο πλευρό των Ουκρανών που μιλούν αγγλικά, γαλλικά, πολωνικά, κοκ).
Πεδίο μάχης
Αλλά δεν είναι μόνο τα χαρακώματα.
Στον ουρανό πάνω από το πεδίο της μάχης, ένα ιρανικό drone Shahed μπορεί να αναχαιτιστεί από ένα αμερικανικό σύστημα αεράμυνας, ενώ στο έδαφος, γερμανικής κατασκευής πυροβολικό περνάει δίπλα από βόμβες βορειοκορεατικής προέλευσης.
Σχεδόν τρία χρόνια μετά την έναρξη τους, ακόμη και για τους πιο σκληροπυρηνικούς «απομονωτιστές» θα ήταν δύσκολο να «πουλήσουν» τον πόλεμο ως μια «περιφερειακή σύγκρουση» μεταξύ της Ρωσίας και της Ουκρανίας.
Διαστάσεις παγκόσμιας σύγκρουσης
Πάντως, η Ουκρανία κινδυνεύει να χάσει τον μεγαλύτερο υποστηρικτή της, τις ΗΠΑ μετά την άνοδο στην εξουσία του Donald Trump, τη στιγμή που η Ρωσία προσελκύει αυξανόμενη υποστήριξη από τους άλλους εχθρούς της Ουάσινγκτον, κυρίως τη Βόρεια Κορέα.
«Η τελευταία φορά που είδαμε κάτι τέτοιο μάλλον ήταν η σοβιετική εισβολή στο Αφγανιστάν.
Τότε που υπήρχε υποστήριξη στους μουτζαχεντίν από τη Δύση και επίσης από το Πακιστάν, και όλοι συμμετείχαν» επισημαίνει ο διακεκριμένος ιστορικός του Ψυχρού Πολέμου, Sergey Radchenko.
Πόλεμος δια αντιπροσώπων
Σύμφωνα με το Politico, όταν η Μόσχα εξαπέλυσε την πλήρους κλίμακας επίθεση στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, το Κρεμλίνο τη δικαιολόγησε ως μια αναγκαία και αμυντική κίνηση κατά του ΝΑΤΟ.
Οι εκτιμήσεις διαφέρουν ως προς το αν ο Ρώσος Πρόεδρος Vladimir Putin είχε πραγματικά την πρόθεση να τα βάλει με τον λεγόμενο συλλογικό Δυτικό κόσμο.
Ωστόσο, υπάρχει ευρεία συναίνεση ότι περίμενε ο πόλεμος να τελειώσει μέσα σε λίγες μέρες και ότι η απάντηση της Δύσης θα περιοριζόταν σε μια καταδίκη, αλλά εν τέλει σε μια αποδοχή όπως άλλωστε είχε πράξει στο παρελθόν με τις εδαφικές καταλήψεις της Ρωσίας σε Ουκρανία, Μολδαβία και Γεωργία.
«Θα ήταν μια τοπική σύγκρουση αν είχε τελειώσει γρήγορα.
Αλλά δεν τελείωσε», είπε ο Radchenko.
Η αντίσταση των Ουκρανών
Οι Ουκρανοί αντιστάθηκαν με πείσμα, και οι δυνάμεις του Putin καθυστέρησαν αρκετά, με αποτέλεσμα η Δύση να στρέψει την προσοχή της.
Η Ευρώπη ανησυχούσε ότι η ασφάλειά της ήταν σε κίνδυνο, ενώ οι ΗΠΑ ήθελαν να διατηρήσουν την εικόνα τους ως υπεραπιστές της δημοκρατίας και της ευρωπαϊκής ασφάλειας.
Σε λίγες μέρες, τα δυτικά όπλα και οι πληροφορίες άρχισαν να καταφθάνουν, βοηθώντας τους Ουκρανούς να απωθήσουν την ρωσική προέλαση και να διεθνοποιήσουν τη σύγκρουση.
Με το πέρασμα του χρόνου, καθώς τόσο η Ουκρανία όσο και η Ρωσία βρέθηκαν να αντιμετωπίζουν προβλήματα με την έλλειψη πυρομαχικών και τα εξαντλημένα στρατεύματα, αυτή η διεθνής διάσταση κατέστη πιο εμφανής και πιο σημαντική.
Εξωτερική βοήθεια
Σήμερα, και οι δύο χώρες εξαρτώνται από την εξωτερική βοήθεια: η Ουκρανία για να παραμείνει όρθια, η Ρωσία για να διατηρήσει την κυριαρχία της στον αέρα και στο έδαφος, ενώ περιορίζει τις συνέπειες του πολέμου για τον ίδιο τον πληθυσμό της.
Καθώς και οι δύο πλευρές πιέζουν την παγκόσμια κοινότητα για περισσότερους πόρους, και οι δύο πλευρές έχουν διατυπώσει μεγάλες, ιδεολογικές αξιώσεις.
Η Ουκρανία λέει ότι μάχεται για τη «δημοκρατία»· η Ρωσία λέει ότι διεξάγει σταυροφορία κατά της λεγόμενης αμερικανικής ηγεμονίας και του «συλλογικού Δυτικού κόσμου».
Ο πολυπολικός κόσμος
Η ρωσική προώθηση της έννοιας μιας «πολυπολικής παγκόσμιας τάξης», όσο ασαφής κι αν είναι, έχει πείσει αρκετά την Ιρανική κυβέρνηση να της προμηθεύσει drones Shahed και τη Βόρεια Κορέα να της στείλει βαλλιστικούς πυραύλους, εκατομμύρια βλήματα και, πιο πρόσφατα, χιλιάδες στρατιώτες.
Ο λεγόμενος Παγκόσμιος Νότος κλίνει προς τον Putin υπό την ομπρέλα των BRICS, ενός κλαμπ χωρών που, παρά τις έντονες διαφορές τους, έχουν βρει κοινό έδαφος στην κοινή τους δυσαρέσκεια προς ένα σύστημα που τους έχει παραμερίσει από θεσμούς όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η Παγκόσμια Τράπεζα.
Ο ρόλος της Κίνας
Η μεγαλύτερη γραμμή ζωής για τη Μόσχα είναι η Κίνα, η οποία έχει παίξει κρίσιμο ρόλο στην ενίσχυση της ρωσικής οικονομίας απέναντι στις δυτικές κυρώσεις, προσφέροντας μια αγορά για το πετρέλαιο και τα λιπάσματα της Ρωσίας, ενώ της παρέχει επίσης την αναγκαία τεχνολογία.
«Η Ινδία και άλλες χώρες μπορούν να έχουν εμπορικές σχέσεις με τη Ρωσία και αυτό είναι σημαντικό.
Αλλά τίποτα δεν πλησιάζει σε αυτό που προσφέρει η Κίνα», λέει μιλώντας στο Politico o Alexander Gabuev, διευθυντής του Κέντρου Carnegie Ρωσίας-Ευρασίας.
Υβριδικός πόλεμος
Ανεξάρτητα από αυτό, η Ρωσία συνεχίζει και επεκτείνει την παλιά της πρακτική, περί υβριδικού πολέμου, προκαλώντας προβλήματα και διευρύνοντας τις υπάρχουσες ρωγμές στο εξωτερικό.
Ωστόσο, σε αντίθεση με τον Ψυχρό Πόλεμο, δεν υπάρχουν πλέον αντιπροσωπευτικοί πόλεμοι όπου η Μόσχα να μπορεί να πλήξει το ΝΑΤΟ.
«Η Ρωσία προσπαθεί να βρει άλλα εργαλεία για να πιέσει, όπως αυξημένα κόστη, πρόκληση «πόνου» και εκδίκηση» λέει ο Gabuev, αναφέροντας μεταξύ άλλων παρεμβάσεις στις εκλογές, πυρκαγιές και άλλες μορφές σαμποτάζ καθώς και υποστήριξη σε διάφορους αντιδυτικούς παράγοντες και ομάδες, από την χρηματοδότηση ενός φιλικού προς τη Ρωσία ολιγάρχη που είχε ως στόχο να εκτροχιάσει την φιλοευρωπαϊκή πορεία της Μολδαβίας μέχρι την παροχή δεδομένων στους Houthis της Υεμένης για να τους βοηθήσουν στις επιθέσεις τους κατά δυτικών πλοίων στην Ερυθρά Θάλασσα.
Βοήθεια 220 δις από τη Δύση
Βέβαια, οι αντίπαλοι της Ρωσίας δεν έμειναν αδρανείς.
Η προσέγγιση του Κιέβου, όπως αυτή εκφράστηκε από τον πρόεδρο Zelensky, απέφερε πάνω από 220 δισεκατομμύρια δολάρια σε βοήθεια από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ.
Τα κράτη μέλη του ΝΑΤΟ παραδίδουν ολοένα και πιο ισχυρά όπλα: από πυρομαχικά πυροβολικού στην αρχή του πολέμου, μέχρι μαχητικά αεροσκάφη F-16 και πυραύλους ATACMS μεγάλου βεληνεκούς.
Ως μια ξεκάθαρη γεωπολιτική προειδοποίηση προς τη Μόσχα, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει προχωρήσει τις αιτήσεις ένταξης της Ουκρανίας, της Μολδαβίας και της Γεωργίας στην Ένωση.
Θα είχαν καταρρεύσει οι Ουκρανοί
«Χωρίς τη δυτική βοήθεια, ο πόλεμος δεν θα είχε επιβιώσει τον πρώτο χρόνο του και θα είχε καταλήξει σε μια «συντριπτική ήττα» για την Ουκρανία» εκτιμά ο Gabuev.
Αλλά η Δύση έχει τηρήσει κάποια όρια, επιλέγοντας μια στρατηγική προσεκτικών βημάτων και αποφυγής σημαντικής κλιμάκωσης.
Προς μεγάλη απογοήτευση του Κιέβου, οι παραδόσεις όπλων έγιναν σε φάσεις και με κανόνες που συνδέονταν με αυτές.
Για σχεδόν τρία χρόνια, οι ηγέτες των ΗΠΑ και της Ευρώπης έκαναν τους… κουφούς στις ολοένα και πιο απεγνωσμένες εκκλήσεις του Κιέβου για άδεια χρήσης όπλων μεγάλου βεληνεκούς για να πλήξουν στόχους μέσα στη Ρωσία.
Το κόκκινο κουμπί και οι… κόκκινες γραμμές
Παρά τις συχνές απειλές από τη Μόσχα ότι μπορεί να χτυπήσει μια δυτική πόλη με πυρηνικά, το «κόκκινο κουμπί» φαίνεται ότι δεν είναι επιλογή.
Και παρά τον συναγερμό από χώρες στην ανατολική πτέρυγα της Ευρώπης για μια επικείμενη ρωσική εισβολή, τα στρατεύματα της Μόσχας έχουν απομακρυνθεί από το έδαφος του ΝΑΤΟ.
Η Κίνα, επίσης, έχει σεβαστεί ορισμένες από τις κόκκινες γραμμές της Δύσης, εξασφαλίζοντας ότι δεν παραβιάζει άμεσα τις δυτικές κυρώσεις (αν και το κάνει έμμεσα) και, προς το παρόν, δεν παρέχει στη Ρωσία θανατηφόρα όπλα (αν και έχει παραδώσει επιμέρους μέρη και, σύμφωνα με πρόσφατες αναφορές, υποτίθεται ότι παραδίδει drones).
Και στις δύο πλευρές, η ανάπτυξη ξένων στρατιωτών στο έδαφος φαίνεται να είναι εκτός συζήτησης.
Αν και μερικές φωνές, κυρίως του Γάλλου Προέδρου Emmanuel Macron, έχουν αφήσει ανοιχτό το ενδεχόμενο να σταλούν δυτικά στρατεύματα στο έδαφος της Ουκρανίας, η ιδέα δεν έχει περάσει ποτέ τα όρια μιας πρότασης που απορρίφθηκε γρήγορα.
Πέρα από τα όρια
Αυτό δεν σημαίνει ότι αυτές οι κόκκινες γραμμές δεν έχουν δοκιμαστεί.
Η Ουκρανία εισέβαλε στην περιοχή Kursk της Ρωσίας και χρησιμοποίησε δυτικά όπλα για να πλήξει ρωσικούς στόχους, όπως στη Μαύρη Θάλασσα.
Στρατιώτες από τη Βόρεια Κορέα μεταφέρθηκαν στη Ρωσία.
Και ο απερχόμενος Πρόεδρος των ΗΠΑ Joe Biden έδωσε τελικά την άδεια στην Ουκρανία προκειμένου να χρησιμοποιήσει όπλα ATACMS μεγάλης εμβέλειας κατά στόχων στο ρωσικό έδαφος.
Ασταθής υποστήριξη
Ωστόσο, το πρόβλημα με τους διεθνοποιημένους πολέμους είναι ότι οι εξωτερικοί υποστηρικτές μπορεί να είναι ασταθείς και η δέσμευσή τους να είναι μόνο τόσο ισχυρή… μέχρι τις επόμενες εκλογές.
Οδεύοντας προς τα τέλη του 2024, η όρεξη για υποστήριξη μιας ουκρανικής νίκης, η οποία έχει οριστεί ως η επιστροφή στα σύνορα της Ουκρανίας του 1991 – έχει αποδυναμωθεί τόσο σε Ουάσινγκτον όσο και στις Βρυξέλλες.
Ακόμα και πριν από την εκλογή του Trump, η ιδέα της αποτροπής με τη μορφή μιας συμφωνίας που θα πάγωνε τη σύγκρουση και θα περιλάμβανε την παραχώρηση εδάφους από την Ουκρανία φαίνεται να έχει μετατραπεί από ταμπού σε… οδηγό.
Σαν σειρά του Χόλιγουντ
«Ήταν σαφές από την αρχή ότι αν η Ουκρανία δεν νικούσε γρήγορα, η Αμερική θα αποσυρόταν» εκτιμά η Nina Khrushchevaca, καθηγήτρια Διεθνών Υποθέσεων στο New School της Νέας Υόρκης και δισέγγονη του Σοβιετικού ηγέτη Nikita Khrushchev.
«Όλο αυτό θεωρήθηκε από την αρχή σαν μια χολιγουντιανή σειρά.
Αρχικά οι υποστηρικτές της Ουκρανίας πίστευαν ότι θα τελείωνε μετά από μια σεζόν.
Αλλά μετά υπήρξε άλλη μία.
Και τώρα υπάρχει και μια τρίτη, και φυσικά το ενδιαφέρον έχει αδρανήσει.
Δεν θέλουμε τέταρτη σεζόν, αλλά θα συμβεί» επισήμανε η Nina Khrushchevaca.
Αποφυγή πυρηνικού πολέμου
«Για τις Ηνωμένες Πολιτείες, η αποφυγή ενός πυρηνικού πολέμου με τη Ρωσία ήταν πάντα η Νο. 1 προτεραιότητα σε αυτή τη σύγκρουση.
Η δεύτερη προτεραιότητα ήταν να βοηθήσουν την Ουκρανία να κερδίσει.
Αυτοί οι δύο διαφορετικοί στόχοι πρέπει με κάποιο τρόπο να συμβιβαστούν» τονίζει ο ιστορικός Radchenko.
Η πίεση της κοινής γνώμης
Επιπλέον, οι υποστηρικτές της Ουκρανίας σε αντίθεση με τη Ρωσία, πρέπει να αντιμετωπίσουν και την κοινή γνώμη.
Μια δημοσκόπηση του Ερευνητικού Κέντρου Pew τον Ιούλιο έδειξε ότι οι Αμερικανοί ήταν διχασμένοι σχετικά με το αν πίστευαν ότι η χώρα τους είχε ευθύνη να βοηθήσει την Ουκρανία.
Το τέλος του πολέμου
Καθώς η σύγκρουση οδεύει προς την αρχή του τέταρτου έτους της, καμία από τις πλευρές δεν λαμβάνει όλη τη βοήθεια που θέλει.
Εν τω μεταξύ, η σύγκρουση μοιάζει περισσότερο με πόλεμο φθοράς του Α' Παγκοσμίου Πολέμου παρά με έναν Γ' Παγκόσμιο Πόλεμο υψηλής τεχνολογίας.
«Θα ήταν λογικό να δούμε χιλιάδες Ιρανούς και έναν συμπαγή στρατό Κινέζων να πολεμούν για τη Ρωσία στην Ουκρανία αυτή τη στιγμή» είχε υποστηρίξει τον περασμένο Οκτώβριο ο Ρώσος πολιτικός στοχαστής Alexander Dugin, που θεωρείται ένας από τους ιδεολόγους του πολέμου της Ουκρανίας.
«Είναι λογικό όσοι είναι κατά της δυτικής ηγεμονίας και υπέρ ενός πολυπολικού κόσμου να υποστηρίξουν τη Ρωσία με ενέργειες.
Και η Ρωσία θα τους στηρίξει στη συνέχεια στους δικούς τους αντιιμπεριαλιστικούς πολέμους» είχε τονίσει ο Dugin.
Μέχρι στιγμής το όνειρο της Ρωσίας για παγκόσμια αλληλεγγύη δεν έχει βγάλει τίποτα περισσότερο από καπνό.
Η Ρωσία εκτιμάται ότι χάνει περίπου 30.000 στρατιώτες το μήνα και ότι στρατολογεί εξίσου πολλούς για να τους αντικαταστήσει.
Η Βόρεια Κορέα (προς το παρόν) δεν παρέχει αρκετά στρατεύματα για να κάνει σημαντική διαφορά.
Πόσο αντέχει η Ουκρανία
Το Κίεβο βρίσκεται σε ακόμη πιο δεινή θέση.
Οι αμφιβολίες για το βάθος της δυτικής υποστήριξης αυξάνονται τη στιγμή που οι Ουκρανοί αντιμετωπίζουν έναν άλλο χειμώνα, αποδυναμωμένοι από το χαμηλό ηθικό και υποφέρουν από ελλείψεις σχεδόν σε όλους τους τομείς
Σύμφωνα με το Πεντάγωνο, η Ουκρανία έχει στρατό για να αντέξει άλλους έξι έως δώδεκα μήνες προτού αντιμετωπίσει σοβαρά προβλήματα.
Ξένοι μαχητές
Με τη Ρωσία και την Ουκρανία να αγωνίζονται να κινητοποιήσουν αρκετούς δικούς τους άνδρες, οι δύο πλευρές χρησιμοποίησαν χιλιάδες ξένους, κυρίως από φτωχές χώρες, για να συμμετάσχουν στον αγώνα τους.
Εκτός από τα στρατεύματα που παρέχει η Πιονγκγιάνγκ, η Μόσχα έχει στρατολογήσει μαχητές από την Κούβα, την Ινδία, το Νεπάλ, τη Συρία, τη Σερβία, την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία και τη Λιβύη με υποσχέσεις για γενναιόδωρους μισθούς και ρωσική υπηκοότητα (μια δέσμευση που δεν τηρείται πάντα, σύμφωνα με ορισμένους έχουν καταταγεί).
Εν τω μεταξύ, η Ουκρανία, πέρα από οικονομικά κίνητρα, προσφέρει στους ξένους την ευκαιρία να βρίσκονται… στη σωστή πλευρά της ιστορίας.
«Μαζί νικήσαμε τον Χίτλερ και θα νικήσουμε και τον Putin» είχε αναφέρει σε ανάρτηση του στο Χ το 2022 ο τότε υπουργός Εξωτερικών της Ουκρανίας, Dmitry Kuleba.
Κολομβιανοί πολεμούν Κουβανούς
Σύμφωνα με το Politico, περισσότερες από τρεις δεκαετίες μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και το υποτιθέμενο «τέλος της ιστορίας», έχουμε βρεθεί σε μια κατάσταση όπου Κολομβιανοί μάχονται με Κουβανούς, υφίστανται τραυματισμούς από θραύσματα και πεθαίνουν, χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από το σπίτι τους.
«Αγωνιζόμαστε για την ελευθερία, ενώ οι Λατινοαμερικανοί από την άλλη πλευρά υπερασπίζονται ένα καταπιεστικό καθεστώς», δήλωσε ο Jhoe Manuel Almanza Chica, ένας Κολομβιανός στρατολογημένος στην 241η Ταξιαρχία του ουκρανικού στρατού.
Είπε ότι δεν υπήρχε πιο ευγενής λόγος για να πεθάνεις από την ελευθερία.
«Αλλά αν παραμείνω ζωντανός, θέλω να μπορώ να πω στα παιδιά μου ότι ήμουν μέρος της ιστορίας».
Όλα θα κριθούν από το ΝΑΤΟ και την Κίνα
Βάσει του δημοσιεύματος, οι αναλυτές εκτιμούν ότι η έκβαση του πολέμου πιθανότατα θα εξαρτηθεί από τις αποφάσεις των βασικών υποστηρικτών των δύο πλευρών: του ΝΑΤΟ και της Κίνας.
«Εάν το ΝΑΤΟ αποσύρει την υποστήριξη του από την Ουκρανία, δεν θα υπάρχει Ουκρανία.
Αλλά εάν η Κίνα αποσύρει την υποστήριξη της από τη ρωσική πολεμική προσπάθεια, αυτό θα ανάγκαζε τη Μόσχα να περιορίσει την όρεξη της και τις ελπίδες ότι ο χρόνος είναι με το μέρος της» εκτιμά ο Gabuev, ο οποίος επισημαίνει ότι αυτή τη στιγμή η Κίνα φαίνεται να είναι ο κύριος ωφελημένος αυτής της σύγκρουσης.
Και αυτό γιατί ο πόλεμος έχει αποσπάσει την προσοχή της Ουάσιγκτον και έχει βοηθήσει το Πεκίνο να συσφίξει τις σχέσεις με τη Ρωσία - έναν αποδυναμωμένο αλλά, υπό τον Putin αξιόπιστο εταίρο.
Αυτό θα μπορούσε να αλλάξει, ωστόσο, εάν η εμπλοκή της Βόρειας Κορέας στη σύγκρουση έχει ως αποτέλεσμα αυτή να διαχυθεί στον Ινδο-Ειρηνικό, περιοχή που η Κίνα θεωρεί «αυλή» της, παρασύροντας τη Νότια Κορέα και πιθανότατα το ΝΑΤΟ.
Οι αστάθμητοι παράγοντες
Ωστόσο και άλλοι παράγοντες θα μπορούσαν να ανατρέψουν την ισορροπία δυνάμεων.
Όπως για παράδειγμα στις ΗΠΑ, ο απρόβλεπτος Trump, στη Μέση Ανατολή μια σύγκρουση του Ιράν με το Ισραήλ, στην Ευρώπη μια έκρηξη των ακροδεξιών κομμάτων, κάποια από τα οποία είναι κατά της συνέχισης της βοήθειας στην Ουκρανία.
Εν τω μεταξύ, υπάρχει πάντα ο κίνδυνος περαιτέρω κλιμάκωσης.
«Όσο ο πόλεμος συνεχίζεται, υπάρχει ο κίνδυνος κάποιος άλλος να συμμετάσχει στον αγώνα» επισημαίνει ο Radchenko.
www.bankingnews.gr
Αν και ο πόλεμος αυτός δεν έχει κλιμακωθεί στην εφιαλτική διάσταση… της άμεσης σύγκρουσης των στρατών των μεγάλων δυνάμεων και των πυρηνικών τους οπλοστασίων, παρόλο αυτά διαθέτει ήδη παγκόσμια χαρακτηριστικά.
Στα χαρακώματα
«Αν περπατούσε κανείς στις γραμμές του μετώπου τις πρώτες εβδομάδες του πολέμου στην Ουκρανία, μπορεί να άκουγε φωνές στα Ουκρανικά και στα Ρωσικά, ενδεχομένως αναμεμειγμένες με φωνές που μιλούσαν περιφερειακές γλώσσες όπως η Τσετσενική.
Σήμερα, οι στρατιώτες και από τις δύο πλευρές της γραμμής σύγκρουσης επικοινωνούν στα Ισπανικά, στα Νεπαλικά, στα Χίντι, στα Σομαλικά, στα Σερβικά και στα Κορεάτικα.
Οι ξένες γλώσσες που ακούγονται στα βρώμικα χαρακώματα είναι μόνο ένα σημάδι του πώς η σύγκρουση έχει αποκτήσει μια όλο και πιο διεθνή διάσταση» αναφέρει σε δημοσίευμα του το Politico (σ.σ. πολλές φορές στο παρελθόν οι Ρώσοι έχουν καταγγείλει την ύπαρξη στρατιωτών στο πλευρό των Ουκρανών που μιλούν αγγλικά, γαλλικά, πολωνικά, κοκ).
Πεδίο μάχης
Αλλά δεν είναι μόνο τα χαρακώματα.
Στον ουρανό πάνω από το πεδίο της μάχης, ένα ιρανικό drone Shahed μπορεί να αναχαιτιστεί από ένα αμερικανικό σύστημα αεράμυνας, ενώ στο έδαφος, γερμανικής κατασκευής πυροβολικό περνάει δίπλα από βόμβες βορειοκορεατικής προέλευσης.
Σχεδόν τρία χρόνια μετά την έναρξη τους, ακόμη και για τους πιο σκληροπυρηνικούς «απομονωτιστές» θα ήταν δύσκολο να «πουλήσουν» τον πόλεμο ως μια «περιφερειακή σύγκρουση» μεταξύ της Ρωσίας και της Ουκρανίας.
Διαστάσεις παγκόσμιας σύγκρουσης
Αυτό που άρχισε τον Φεβρουάριο του 2022 ως ο μεγαλύτερος ευρωπαϊκός χερσαίος πόλεμος από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, τώρα ανταγωνίζεται για τον τίτλο της μεγαλύτερης παγκόσμιας σύγκρουσης από τον Ψυχρό Πόλεμο, με δεκάδες χώρες να εμπλέκονται άμεσα ή έμμεσα.
Πάντως, η Ουκρανία κινδυνεύει να χάσει τον μεγαλύτερο υποστηρικτή της, τις ΗΠΑ μετά την άνοδο στην εξουσία του Donald Trump, τη στιγμή που η Ρωσία προσελκύει αυξανόμενη υποστήριξη από τους άλλους εχθρούς της Ουάσινγκτον, κυρίως τη Βόρεια Κορέα.
«Η τελευταία φορά που είδαμε κάτι τέτοιο μάλλον ήταν η σοβιετική εισβολή στο Αφγανιστάν.
Τότε που υπήρχε υποστήριξη στους μουτζαχεντίν από τη Δύση και επίσης από το Πακιστάν, και όλοι συμμετείχαν» επισημαίνει ο διακεκριμένος ιστορικός του Ψυχρού Πολέμου, Sergey Radchenko.
Πόλεμος δια αντιπροσώπων
Σύμφωνα με το Politico, όταν η Μόσχα εξαπέλυσε την πλήρους κλίμακας επίθεση στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, το Κρεμλίνο τη δικαιολόγησε ως μια αναγκαία και αμυντική κίνηση κατά του ΝΑΤΟ.
Οι εκτιμήσεις διαφέρουν ως προς το αν ο Ρώσος Πρόεδρος Vladimir Putin είχε πραγματικά την πρόθεση να τα βάλει με τον λεγόμενο συλλογικό Δυτικό κόσμο.
Ωστόσο, υπάρχει ευρεία συναίνεση ότι περίμενε ο πόλεμος να τελειώσει μέσα σε λίγες μέρες και ότι η απάντηση της Δύσης θα περιοριζόταν σε μια καταδίκη, αλλά εν τέλει σε μια αποδοχή όπως άλλωστε είχε πράξει στο παρελθόν με τις εδαφικές καταλήψεις της Ρωσίας σε Ουκρανία, Μολδαβία και Γεωργία.
«Θα ήταν μια τοπική σύγκρουση αν είχε τελειώσει γρήγορα.
Αλλά δεν τελείωσε», είπε ο Radchenko.
Η αντίσταση των Ουκρανών
Οι Ουκρανοί αντιστάθηκαν με πείσμα, και οι δυνάμεις του Putin καθυστέρησαν αρκετά, με αποτέλεσμα η Δύση να στρέψει την προσοχή της.
Η Ευρώπη ανησυχούσε ότι η ασφάλειά της ήταν σε κίνδυνο, ενώ οι ΗΠΑ ήθελαν να διατηρήσουν την εικόνα τους ως υπεραπιστές της δημοκρατίας και της ευρωπαϊκής ασφάλειας.
Σε λίγες μέρες, τα δυτικά όπλα και οι πληροφορίες άρχισαν να καταφθάνουν, βοηθώντας τους Ουκρανούς να απωθήσουν την ρωσική προέλαση και να διεθνοποιήσουν τη σύγκρουση.
Με το πέρασμα του χρόνου, καθώς τόσο η Ουκρανία όσο και η Ρωσία βρέθηκαν να αντιμετωπίζουν προβλήματα με την έλλειψη πυρομαχικών και τα εξαντλημένα στρατεύματα, αυτή η διεθνής διάσταση κατέστη πιο εμφανής και πιο σημαντική.
Εξωτερική βοήθεια
Σήμερα, και οι δύο χώρες εξαρτώνται από την εξωτερική βοήθεια: η Ουκρανία για να παραμείνει όρθια, η Ρωσία για να διατηρήσει την κυριαρχία της στον αέρα και στο έδαφος, ενώ περιορίζει τις συνέπειες του πολέμου για τον ίδιο τον πληθυσμό της.
Καθώς και οι δύο πλευρές πιέζουν την παγκόσμια κοινότητα για περισσότερους πόρους, και οι δύο πλευρές έχουν διατυπώσει μεγάλες, ιδεολογικές αξιώσεις.
Η Ουκρανία λέει ότι μάχεται για τη «δημοκρατία»· η Ρωσία λέει ότι διεξάγει σταυροφορία κατά της λεγόμενης αμερικανικής ηγεμονίας και του «συλλογικού Δυτικού κόσμου».
Ο πολυπολικός κόσμος
Η ρωσική προώθηση της έννοιας μιας «πολυπολικής παγκόσμιας τάξης», όσο ασαφής κι αν είναι, έχει πείσει αρκετά την Ιρανική κυβέρνηση να της προμηθεύσει drones Shahed και τη Βόρεια Κορέα να της στείλει βαλλιστικούς πυραύλους, εκατομμύρια βλήματα και, πιο πρόσφατα, χιλιάδες στρατιώτες.
Ο λεγόμενος Παγκόσμιος Νότος κλίνει προς τον Putin υπό την ομπρέλα των BRICS, ενός κλαμπ χωρών που, παρά τις έντονες διαφορές τους, έχουν βρει κοινό έδαφος στην κοινή τους δυσαρέσκεια προς ένα σύστημα που τους έχει παραμερίσει από θεσμούς όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η Παγκόσμια Τράπεζα.
Ο ρόλος της Κίνας
Η μεγαλύτερη γραμμή ζωής για τη Μόσχα είναι η Κίνα, η οποία έχει παίξει κρίσιμο ρόλο στην ενίσχυση της ρωσικής οικονομίας απέναντι στις δυτικές κυρώσεις, προσφέροντας μια αγορά για το πετρέλαιο και τα λιπάσματα της Ρωσίας, ενώ της παρέχει επίσης την αναγκαία τεχνολογία.
«Η Ινδία και άλλες χώρες μπορούν να έχουν εμπορικές σχέσεις με τη Ρωσία και αυτό είναι σημαντικό.
Αλλά τίποτα δεν πλησιάζει σε αυτό που προσφέρει η Κίνα», λέει μιλώντας στο Politico o Alexander Gabuev, διευθυντής του Κέντρου Carnegie Ρωσίας-Ευρασίας.
Υβριδικός πόλεμος
Ανεξάρτητα από αυτό, η Ρωσία συνεχίζει και επεκτείνει την παλιά της πρακτική, περί υβριδικού πολέμου, προκαλώντας προβλήματα και διευρύνοντας τις υπάρχουσες ρωγμές στο εξωτερικό.
Ωστόσο, σε αντίθεση με τον Ψυχρό Πόλεμο, δεν υπάρχουν πλέον αντιπροσωπευτικοί πόλεμοι όπου η Μόσχα να μπορεί να πλήξει το ΝΑΤΟ.
«Η Ρωσία προσπαθεί να βρει άλλα εργαλεία για να πιέσει, όπως αυξημένα κόστη, πρόκληση «πόνου» και εκδίκηση» λέει ο Gabuev, αναφέροντας μεταξύ άλλων παρεμβάσεις στις εκλογές, πυρκαγιές και άλλες μορφές σαμποτάζ καθώς και υποστήριξη σε διάφορους αντιδυτικούς παράγοντες και ομάδες, από την χρηματοδότηση ενός φιλικού προς τη Ρωσία ολιγάρχη που είχε ως στόχο να εκτροχιάσει την φιλοευρωπαϊκή πορεία της Μολδαβίας μέχρι την παροχή δεδομένων στους Houthis της Υεμένης για να τους βοηθήσουν στις επιθέσεις τους κατά δυτικών πλοίων στην Ερυθρά Θάλασσα.
Βοήθεια 220 δις από τη Δύση
Βέβαια, οι αντίπαλοι της Ρωσίας δεν έμειναν αδρανείς.
Η προσέγγιση του Κιέβου, όπως αυτή εκφράστηκε από τον πρόεδρο Zelensky, απέφερε πάνω από 220 δισεκατομμύρια δολάρια σε βοήθεια από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ.
Τα κράτη μέλη του ΝΑΤΟ παραδίδουν ολοένα και πιο ισχυρά όπλα: από πυρομαχικά πυροβολικού στην αρχή του πολέμου, μέχρι μαχητικά αεροσκάφη F-16 και πυραύλους ATACMS μεγάλου βεληνεκούς.
Ως μια ξεκάθαρη γεωπολιτική προειδοποίηση προς τη Μόσχα, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει προχωρήσει τις αιτήσεις ένταξης της Ουκρανίας, της Μολδαβίας και της Γεωργίας στην Ένωση.
Θα είχαν καταρρεύσει οι Ουκρανοί
«Χωρίς τη δυτική βοήθεια, ο πόλεμος δεν θα είχε επιβιώσει τον πρώτο χρόνο του και θα είχε καταλήξει σε μια «συντριπτική ήττα» για την Ουκρανία» εκτιμά ο Gabuev.
Αλλά η Δύση έχει τηρήσει κάποια όρια, επιλέγοντας μια στρατηγική προσεκτικών βημάτων και αποφυγής σημαντικής κλιμάκωσης.
Προς μεγάλη απογοήτευση του Κιέβου, οι παραδόσεις όπλων έγιναν σε φάσεις και με κανόνες που συνδέονταν με αυτές.
Για σχεδόν τρία χρόνια, οι ηγέτες των ΗΠΑ και της Ευρώπης έκαναν τους… κουφούς στις ολοένα και πιο απεγνωσμένες εκκλήσεις του Κιέβου για άδεια χρήσης όπλων μεγάλου βεληνεκούς για να πλήξουν στόχους μέσα στη Ρωσία.
Το κόκκινο κουμπί και οι… κόκκινες γραμμές
Παρά τις συχνές απειλές από τη Μόσχα ότι μπορεί να χτυπήσει μια δυτική πόλη με πυρηνικά, το «κόκκινο κουμπί» φαίνεται ότι δεν είναι επιλογή.
Και παρά τον συναγερμό από χώρες στην ανατολική πτέρυγα της Ευρώπης για μια επικείμενη ρωσική εισβολή, τα στρατεύματα της Μόσχας έχουν απομακρυνθεί από το έδαφος του ΝΑΤΟ.
Η Κίνα, επίσης, έχει σεβαστεί ορισμένες από τις κόκκινες γραμμές της Δύσης, εξασφαλίζοντας ότι δεν παραβιάζει άμεσα τις δυτικές κυρώσεις (αν και το κάνει έμμεσα) και, προς το παρόν, δεν παρέχει στη Ρωσία θανατηφόρα όπλα (αν και έχει παραδώσει επιμέρους μέρη και, σύμφωνα με πρόσφατες αναφορές, υποτίθεται ότι παραδίδει drones).
Και στις δύο πλευρές, η ανάπτυξη ξένων στρατιωτών στο έδαφος φαίνεται να είναι εκτός συζήτησης.
Αν και μερικές φωνές, κυρίως του Γάλλου Προέδρου Emmanuel Macron, έχουν αφήσει ανοιχτό το ενδεχόμενο να σταλούν δυτικά στρατεύματα στο έδαφος της Ουκρανίας, η ιδέα δεν έχει περάσει ποτέ τα όρια μιας πρότασης που απορρίφθηκε γρήγορα.
Πέρα από τα όρια
Αυτό δεν σημαίνει ότι αυτές οι κόκκινες γραμμές δεν έχουν δοκιμαστεί.
Η Ουκρανία εισέβαλε στην περιοχή Kursk της Ρωσίας και χρησιμοποίησε δυτικά όπλα για να πλήξει ρωσικούς στόχους, όπως στη Μαύρη Θάλασσα.
Στρατιώτες από τη Βόρεια Κορέα μεταφέρθηκαν στη Ρωσία.
Και ο απερχόμενος Πρόεδρος των ΗΠΑ Joe Biden έδωσε τελικά την άδεια στην Ουκρανία προκειμένου να χρησιμοποιήσει όπλα ATACMS μεγάλης εμβέλειας κατά στόχων στο ρωσικό έδαφος.
Ασταθής υποστήριξη
Ωστόσο, το πρόβλημα με τους διεθνοποιημένους πολέμους είναι ότι οι εξωτερικοί υποστηρικτές μπορεί να είναι ασταθείς και η δέσμευσή τους να είναι μόνο τόσο ισχυρή… μέχρι τις επόμενες εκλογές.
Οδεύοντας προς τα τέλη του 2024, η όρεξη για υποστήριξη μιας ουκρανικής νίκης, η οποία έχει οριστεί ως η επιστροφή στα σύνορα της Ουκρανίας του 1991 – έχει αποδυναμωθεί τόσο σε Ουάσινγκτον όσο και στις Βρυξέλλες.
Ακόμα και πριν από την εκλογή του Trump, η ιδέα της αποτροπής με τη μορφή μιας συμφωνίας που θα πάγωνε τη σύγκρουση και θα περιλάμβανε την παραχώρηση εδάφους από την Ουκρανία φαίνεται να έχει μετατραπεί από ταμπού σε… οδηγό.
Σαν σειρά του Χόλιγουντ
«Ήταν σαφές από την αρχή ότι αν η Ουκρανία δεν νικούσε γρήγορα, η Αμερική θα αποσυρόταν» εκτιμά η Nina Khrushchevaca, καθηγήτρια Διεθνών Υποθέσεων στο New School της Νέας Υόρκης και δισέγγονη του Σοβιετικού ηγέτη Nikita Khrushchev.
«Όλο αυτό θεωρήθηκε από την αρχή σαν μια χολιγουντιανή σειρά.
Αρχικά οι υποστηρικτές της Ουκρανίας πίστευαν ότι θα τελείωνε μετά από μια σεζόν.
Αλλά μετά υπήρξε άλλη μία.
Και τώρα υπάρχει και μια τρίτη, και φυσικά το ενδιαφέρον έχει αδρανήσει.
Δεν θέλουμε τέταρτη σεζόν, αλλά θα συμβεί» επισήμανε η Nina Khrushchevaca.
Αποφυγή πυρηνικού πολέμου
«Για τις Ηνωμένες Πολιτείες, η αποφυγή ενός πυρηνικού πολέμου με τη Ρωσία ήταν πάντα η Νο. 1 προτεραιότητα σε αυτή τη σύγκρουση.
Η δεύτερη προτεραιότητα ήταν να βοηθήσουν την Ουκρανία να κερδίσει.
Αυτοί οι δύο διαφορετικοί στόχοι πρέπει με κάποιο τρόπο να συμβιβαστούν» τονίζει ο ιστορικός Radchenko.
Η πίεση της κοινής γνώμης
Επιπλέον, οι υποστηρικτές της Ουκρανίας σε αντίθεση με τη Ρωσία, πρέπει να αντιμετωπίσουν και την κοινή γνώμη.
Μια δημοσκόπηση του Ερευνητικού Κέντρου Pew τον Ιούλιο έδειξε ότι οι Αμερικανοί ήταν διχασμένοι σχετικά με το αν πίστευαν ότι η χώρα τους είχε ευθύνη να βοηθήσει την Ουκρανία.
Το τέλος του πολέμου
Καθώς η σύγκρουση οδεύει προς την αρχή του τέταρτου έτους της, καμία από τις πλευρές δεν λαμβάνει όλη τη βοήθεια που θέλει.
Εν τω μεταξύ, η σύγκρουση μοιάζει περισσότερο με πόλεμο φθοράς του Α' Παγκοσμίου Πολέμου παρά με έναν Γ' Παγκόσμιο Πόλεμο υψηλής τεχνολογίας.
«Θα ήταν λογικό να δούμε χιλιάδες Ιρανούς και έναν συμπαγή στρατό Κινέζων να πολεμούν για τη Ρωσία στην Ουκρανία αυτή τη στιγμή» είχε υποστηρίξει τον περασμένο Οκτώβριο ο Ρώσος πολιτικός στοχαστής Alexander Dugin, που θεωρείται ένας από τους ιδεολόγους του πολέμου της Ουκρανίας.
«Είναι λογικό όσοι είναι κατά της δυτικής ηγεμονίας και υπέρ ενός πολυπολικού κόσμου να υποστηρίξουν τη Ρωσία με ενέργειες.
Και η Ρωσία θα τους στηρίξει στη συνέχεια στους δικούς τους αντιιμπεριαλιστικούς πολέμους» είχε τονίσει ο Dugin.
Μέχρι στιγμής το όνειρο της Ρωσίας για παγκόσμια αλληλεγγύη δεν έχει βγάλει τίποτα περισσότερο από καπνό.
Η Ρωσία εκτιμάται ότι χάνει περίπου 30.000 στρατιώτες το μήνα και ότι στρατολογεί εξίσου πολλούς για να τους αντικαταστήσει.
Η Βόρεια Κορέα (προς το παρόν) δεν παρέχει αρκετά στρατεύματα για να κάνει σημαντική διαφορά.
Πόσο αντέχει η Ουκρανία
Το Κίεβο βρίσκεται σε ακόμη πιο δεινή θέση.
Οι αμφιβολίες για το βάθος της δυτικής υποστήριξης αυξάνονται τη στιγμή που οι Ουκρανοί αντιμετωπίζουν έναν άλλο χειμώνα, αποδυναμωμένοι από το χαμηλό ηθικό και υποφέρουν από ελλείψεις σχεδόν σε όλους τους τομείς
Σύμφωνα με το Πεντάγωνο, η Ουκρανία έχει στρατό για να αντέξει άλλους έξι έως δώδεκα μήνες προτού αντιμετωπίσει σοβαρά προβλήματα.
Ξένοι μαχητές
Με τη Ρωσία και την Ουκρανία να αγωνίζονται να κινητοποιήσουν αρκετούς δικούς τους άνδρες, οι δύο πλευρές χρησιμοποίησαν χιλιάδες ξένους, κυρίως από φτωχές χώρες, για να συμμετάσχουν στον αγώνα τους.
Εκτός από τα στρατεύματα που παρέχει η Πιονγκγιάνγκ, η Μόσχα έχει στρατολογήσει μαχητές από την Κούβα, την Ινδία, το Νεπάλ, τη Συρία, τη Σερβία, την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία και τη Λιβύη με υποσχέσεις για γενναιόδωρους μισθούς και ρωσική υπηκοότητα (μια δέσμευση που δεν τηρείται πάντα, σύμφωνα με ορισμένους έχουν καταταγεί).
Εν τω μεταξύ, η Ουκρανία, πέρα από οικονομικά κίνητρα, προσφέρει στους ξένους την ευκαιρία να βρίσκονται… στη σωστή πλευρά της ιστορίας.
«Μαζί νικήσαμε τον Χίτλερ και θα νικήσουμε και τον Putin» είχε αναφέρει σε ανάρτηση του στο Χ το 2022 ο τότε υπουργός Εξωτερικών της Ουκρανίας, Dmitry Kuleba.
Κολομβιανοί πολεμούν Κουβανούς
Σύμφωνα με το Politico, περισσότερες από τρεις δεκαετίες μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και το υποτιθέμενο «τέλος της ιστορίας», έχουμε βρεθεί σε μια κατάσταση όπου Κολομβιανοί μάχονται με Κουβανούς, υφίστανται τραυματισμούς από θραύσματα και πεθαίνουν, χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από το σπίτι τους.
«Αγωνιζόμαστε για την ελευθερία, ενώ οι Λατινοαμερικανοί από την άλλη πλευρά υπερασπίζονται ένα καταπιεστικό καθεστώς», δήλωσε ο Jhoe Manuel Almanza Chica, ένας Κολομβιανός στρατολογημένος στην 241η Ταξιαρχία του ουκρανικού στρατού.
Είπε ότι δεν υπήρχε πιο ευγενής λόγος για να πεθάνεις από την ελευθερία.
«Αλλά αν παραμείνω ζωντανός, θέλω να μπορώ να πω στα παιδιά μου ότι ήμουν μέρος της ιστορίας».
Όλα θα κριθούν από το ΝΑΤΟ και την Κίνα
Βάσει του δημοσιεύματος, οι αναλυτές εκτιμούν ότι η έκβαση του πολέμου πιθανότατα θα εξαρτηθεί από τις αποφάσεις των βασικών υποστηρικτών των δύο πλευρών: του ΝΑΤΟ και της Κίνας.
«Εάν το ΝΑΤΟ αποσύρει την υποστήριξη του από την Ουκρανία, δεν θα υπάρχει Ουκρανία.
Αλλά εάν η Κίνα αποσύρει την υποστήριξη της από τη ρωσική πολεμική προσπάθεια, αυτό θα ανάγκαζε τη Μόσχα να περιορίσει την όρεξη της και τις ελπίδες ότι ο χρόνος είναι με το μέρος της» εκτιμά ο Gabuev, ο οποίος επισημαίνει ότι αυτή τη στιγμή η Κίνα φαίνεται να είναι ο κύριος ωφελημένος αυτής της σύγκρουσης.
Και αυτό γιατί ο πόλεμος έχει αποσπάσει την προσοχή της Ουάσιγκτον και έχει βοηθήσει το Πεκίνο να συσφίξει τις σχέσεις με τη Ρωσία - έναν αποδυναμωμένο αλλά, υπό τον Putin αξιόπιστο εταίρο.
Αυτό θα μπορούσε να αλλάξει, ωστόσο, εάν η εμπλοκή της Βόρειας Κορέας στη σύγκρουση έχει ως αποτέλεσμα αυτή να διαχυθεί στον Ινδο-Ειρηνικό, περιοχή που η Κίνα θεωρεί «αυλή» της, παρασύροντας τη Νότια Κορέα και πιθανότατα το ΝΑΤΟ.
Οι αστάθμητοι παράγοντες
Ωστόσο και άλλοι παράγοντες θα μπορούσαν να ανατρέψουν την ισορροπία δυνάμεων.
Όπως για παράδειγμα στις ΗΠΑ, ο απρόβλεπτος Trump, στη Μέση Ανατολή μια σύγκρουση του Ιράν με το Ισραήλ, στην Ευρώπη μια έκρηξη των ακροδεξιών κομμάτων, κάποια από τα οποία είναι κατά της συνέχισης της βοήθειας στην Ουκρανία.
Εν τω μεταξύ, υπάρχει πάντα ο κίνδυνος περαιτέρω κλιμάκωσης.
«Όσο ο πόλεμος συνεχίζεται, υπάρχει ο κίνδυνος κάποιος άλλος να συμμετάσχει στον αγώνα» επισημαίνει ο Radchenko.
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών