Ρήτρα διαφυγής, το μεγάλο σοκ έρχεται - Οι αλλαγές στις αμυντικές δαπάνες και γιατί αποκλείονται οι κοινωνικές παροχές

Μέχρι τον Ιούνιο 2025 αναμένεται να κορυφωθούν οι διαβουλεύσεις για την μεγαλύτερη δημοσιονομική ευελιξία που θα έχουν τα κράτη - μέλη της ΕΕ για την αύξηση των αμυντικών δαπανών, χωρίς να παραβιάζονται οι αυστηροί κανόνες του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης.

Οι τελικές αποφάσεις θα ληφθούν μέσα στο καλοκαίρι, καθορίζοντας όχι μόνο το ύψος των κονδυλίων που θα απελευθερωθούν, αλλά και τις προτεραιότητες κάθε χώρας. Αν και σε εθνικό επίπεδο υπάρχουν φωνές που ζητούν αξιοποίηση των επιπλέον πόρων για κοινωνικές παροχές, το γενικότερο ευρωπαϊκό πλαίσιο δείχνει πως η κατεύθυνση θα είναι ξεκάθαρα προς την Άμυνα, σε μια προσπάθεια ενίσχυσης της στρατηγικής αυτονομίας της ΕΕ απέναντι στις διεθνείς προκλήσεις.

Πάντως, σύμφωνα με τη «Λευκή Βίβλο» της Κομισιόν η νέα ρήτρα διαφυγής δίνει στα κράτη τη δυνατότητα να επενδύσουν έως και 1,5% του ΑΕΠ τους ετησίως σε άμυνα, χωρίς να υπολογίζονται οι δαπάνες αυτές στο έλλειμμα.
Πώς ακριβώς θα λειτουργήσει ο νέος μηχανισμός και ποια κράτη θα επωφεληθούν περισσότερο έρχεται να δώσει το «BN» με μια αναλυτική παρουσίαση της ρήτρας, με συγκεκριμένα παραδείγματα εφαρμογής.

Τι είναι η εθνική ρήτρα διαφυγής;

Η εθνική ρήτρα διαφυγής είναι ένας μηχανισμός που επιτρέπει στα κράτη μέλη να αυξήσουν τις δημόσιες δαπάνες σε κρίσιμες περιόδους, χωρίς να παραβιάζουν τους δημοσιονομικούς κανόνες της ΕΕ. Σε αυτή την περίπτωση, η ρήτρα ενεργοποιείται αποκλειστικά για αμυντικές δαπάνες. Αυτό σημαίνει ότι οι κυβερνήσεις μπορούν να διαθέσουν περισσότερα χρήματα για την ενίσχυση των στρατιωτικών τους δυνατοτήτων, χωρίς να υπολογίζονται αυτές οι δαπάνες στον καθορισμένο δημοσιονομικό τους στόχο. Η πρωτοβουλία αυτή εντάσσεται στην ευρύτερη προσπάθεια της ΕΕ να αυξήσει την αυτονομία της στον τομέα της άμυνας και να μειώσει την εξάρτησή της από τρίτες χώρες.

Πώς θα εφαρμοστεί η νέα ρήτρα διαφυγής;

Για να επωφεληθούν από τη νέα ρύθμιση, τα κράτη μέλη πρέπει να ακολουθήσουν μια συγκεκριμένη διαδικασία:

1. Υποβολή αιτήματος: Κάθε χώρα που επιθυμεί να ενεργοποιήσει τη ρήτρα πρέπει να υποβάλει αίτημα μέχρι το τέλος Απριλίου 2025.

2. Αξιολόγηση από την Κομισιόν: Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα εξετάσει τα αιτήματα και θα διατυπώσει συστάσεις τον Ιούνιο 2025.

3 Έγκριση από το Συμβούλιο της ΕΕ: Το Συμβούλιο θα λάβει την τελική απόφαση τον Ιούλιο 2025.

4.Διάρκεια εφαρμογής: Η ρήτρα θα ισχύσει για τέσσερα χρόνια (2025-2028).

5. Έλεγχος και αναπροσαρμογή: Μετά το 2028, η ΕΕ θα αξιολογήσει αν απαιτείται παράταση της ρήτρας.

Πόσο μπορούν να αυξήσουν τις αμυντικές δαπάνες τα κράτη μέλη;

*Το ανώτατο όριο της δημοσιονομικής ευελιξίας για κάθε κράτος μέλος είναι 1,5% του ΑΕΠ ετησίως.

*Οι επιπλέον δαπάνες θα υπολογίζονται σε σύγκριση με το 2021 – το έτος πριν την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία.

*Οι χώρες που έχουν ήδη αυξήσει τις αμυντικές τους δαπάνες μετά το 2021, θα μπορούν να υπολογίζουν αυτήν την αύξηση ως μέρος της ρήτρας.

Παράδειγμα:

Αν μια χώρα έχει ΑΕΠ 200 δισ. ευρώ, μπορεί να αυξήσει τις αμυντικές της δαπάνες έως 3 δισ. ευρώ τον χρόνο χωρίς να θεωρείται ότι παραβιάζει τους δημοσιονομικούς κανόνες της ΕΕ.

Τι περιλαμβάνεται στις αμυντικές δαπάνες;

Η ευελιξία αφορά τόσο τις επενδύσεις όσο και τις τρέχουσες δαπάνες που σχετίζονται με την άμυνα. Συγκεκριμένα, καλύπτονται:

- Αγορές στρατιωτικού εξοπλισμού (πλοία, αεροσκάφη, άρματα μάχης, όπλα, συστήματα αντιαεροπορικής άμυνας).

- Κατασκευή και αναβάθμιση στρατιωτικών υποδομών (στρατιωτικές βάσεις, αποθήκες όπλων, δίκτυα επικοινωνιών).

- Πρόσληψη και εκπαίδευση στρατιωτικού προσωπικού (στρατιώτες, αξιωματικοί, κυβερνοάμυνα).

- Έρευνα και ανάπτυξη στον τομέα της άμυνας (νέα τεχνολογία, τεχνητή νοημοσύνη, drones).

Προϋπόθεση: Τα κράτη μέλη καλούνται να προμηθεύονται εξοπλισμό από ευρωπαϊκές εταιρείες ώστε να ενισχυθεί η ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας.

Τι συμβαίνει μετά το 2028;

- Μετά τη λήξη της ρήτρας διαφυγής, τα κράτη θα πρέπει να συνεχίσουν τη χρηματοδότηση των αμυντικών τους δαπανών μέσα από τον ετήσιο προϋπολογισμό τους.

- Αν υπάρχουν παραγγελίες στρατιωτικού εξοπλισμού που έχουν υπογραφεί πριν το 2028, αλλά παραδίδονται μετά, θα μπορούν να καλυφθούν από τη ρήτρα, εφόσον παραμένουν εντός του ορίου του 1,5% του ΑΕΠ.

- Η ΕΕ θα επανεξετάσει την κατάσταση και ενδέχεται να παρατείνει την ευελιξία αν οι γεωπολιτικές συνθήκες το απαιτούν.

Πώς επηρεάζει αυτή η απόφαση την Ευρώπη;

- Περισσότερη χρηματοδότηση για την άμυνα χωρίς τον κίνδυνο κυρώσεων για υπέρβαση του ελλείμματος.

- Ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας, καθώς τα κράτη μέλη καλούνται να προμηθεύονται εξοπλισμό από ευρωπαϊκές εταιρείες.

- Αυξημένη στρατιωτική ετοιμότητα, καθώς οι χώρες θα επενδύσουν σε προσωπικό και νέα τεχνολογία.

- Προκλήσεις για άλλους τομείς πολιτικής, αφού η αύξηση των αμυντικών δαπανών μπορεί να περιορίσει τη χρηματοδότηση για κοινωνικές πολιτικές ή την πράσινη μετάβαση.

Παράδειγμα 1: Η Ελλάδα επενδύει σε αντιαεροπορικά συστήματα

Σημερινή κατάσταση:

Η Ελλάδα διαθέτει ήδη υψηλές αμυντικές δαπάνες, κυρίως λόγω της γεωπολιτικής της θέσης. Με την αύξηση των εντάσεων στην Ανατολική Μεσόγειο, αποφασίζει να ενισχύσει την αεράμυνά της.

Πώς εφαρμόζεται η ρήτρα:

Το 2025, η ελληνική κυβέρνηση αποφασίζει να προμηθευτεί ένα νέο αντιαεροπορικό σύστημα κόστους 2 δισ. ευρώ.
Το ΑΕΠ της χώρας είναι 240 δισ. ευρώ, άρα το ανώτατο όριο της ρήτρας είναι 3,6 δισ. ευρώ (1,5% του ΑΕΠ).
Η αγορά του συστήματος γίνεται εντός του ορίου, οπότε δεν θεωρείται υπέρβαση του προϋπολογισμού και δεν οδηγεί σε δημοσιονομικές κυρώσεις από την ΕΕ.

Παράδειγμα 2: Η Γερμανία αυξάνει την παραγωγή πυρομαχικών μέσω ευρωπαϊκών εταιρειών

Σημερινή κατάσταση:

Η Γερμανία έχει δεσμευτεί να αυξήσει τον αμυντικό της προϋπολογισμό, αλλά ταυτόχρονα θέλει να ενισχύσει τη δική της βιομηχανία.

Πώς εφαρμόζεται η ρήτρα:

Το 2026, η Γερμανία επενδύει 5 δισ. ευρώ για την παραγωγή σύγχρονων πυρομαχικών και drones μέσω γερμανικών και ευρωπαϊκών εταιρειών.
Το ΑΕΠ της Γερμανίας είναι 4,4 τρισ. ευρώ, άρα η ρήτρα της επιτρέπει έως 66 δισ. ευρώ ετησίως.
Η αύξηση αυτή θεωρείται συμβατή με τους δημοσιονομικούς κανόνες της ΕΕ εφόσον οι επενδύσεις γίνονται σε ευρωπαϊκές εταιρείες.

Παράδειγμα 3: Η Πολωνία υπογράφει συμφωνίες για νέα μαχητικά αεροσκάφη

Σημερινή κατάσταση:

Η Πολωνία είναι στην πρώτη γραμμή της στρατιωτικής ενίσχυσης της Ανατολικής Ευρώπης, αυξάνοντας διαρκώς τις δαπάνες της για την άμυνα.

Πώς εφαρμόζεται η ρήτρα:

Το 2027, η Πολωνία υπογράφει συμβόλαιο αξίας 10 δισ. ευρώ για την προμήθεια νέων μαχητικών αεροσκαφών.
Η παράδοση των αεροσκαφών γίνεται σταδιακά, μερικά μετά το 2028.
Σύμφωνα με τη ρήτρα, αν το συμβόλαιο υπογράφηκε πριν από το 2028, τότε η παράδοση μπορεί να καλυφθεί από τον μηχανισμό, ακόμη κι αν γίνει μετά τη λήξη της ρήτρας.

Μάριος Χριστοδούλου
www.bankingnews.gr