Άρθρο του Πέτρου Δούκα πρώην υφυπουργού επί κυβερνήσεων ΝΔ στο bankingnews
"Ακόμα και στις ΗΠΑ είμαι βέβαιος, ότι πάνω από το 95% των πολιτών δεν γνωρίζει τι ακριβώς σημαίνει ρεπουμπλικανισμός, πέρα από το ότι το κόμμα των ρεπουμπλικάνων είναι κάπως πιο συντηρητικό από το κόμμα των 'δημοκρατικών'!
Θα διαπιστώσουμε σε αυτή τη μικρή διατριβή, όχι μόνο τις λεπτές διαφορές μεταξύ ρεπουμπλικανικής δημοκρατίας και της πιο άμεσης δημοκρατίας, αλλά και κάτι άλλο, που έχει διαφύγει και από τους Αμερικανούς, αλλά και τους Έλληνες λόγιους, ότι δηλαδή, το ρεπουμπλικανικό πολίτευμα των ΗΠΑ έχει τις ρίζες του, όχι στο Ρωμαϊκό πολίτευμα, αλλά στη νομοθεσία του Λυκούργου για τη Σπάρτη (830 π.Χ.), και στο πολίτευμα που ο Αριστοτέλης στα "Πολιτικά" (περίπου 500 χρόνια μετά τον Λυκούργο = 330-325 π.Χ.), ονόμασε (συνταγματική) "πολιτεία" (αγγλ. 'polity')!
Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή ....
Λόγω των Αμερικανικών Εκλογών της 8ης Νοεμβρίου 2016, σκέφθηκα να μιλήσω λίγο γιά τον «Λυκούργο, το πολίτευμα της Σπάρτης, την έννοια του "Ρεπουμπλικανισμού" και την Πολιτεία του Αριστοτέλη»!
Στα διαβατήριά μας αναγράφει ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ = HELLENIC REPUBLIC, αλλά όχι HELLENIC DEMOCRACΥ.
Τα διαβατήρια των βρετανών αναγράφουν UNITED KINGDOM, ενώ της Βόρειας Κορέας DEMOCRATIC PEOPLE's REPUBLIC OF KOREA, κλπ.
Tι συμβαίνει;
Είναι το ιδιο πράγμα REPUBLIC και DEMOCRACY;
Όχι! Republic εννοείται κάθε πολίτευμα που δεν είναι μοναρχικό (βασίλειο, kingdom), είτε είναι δημοκρατικό, είτε κάποιας μορφής δικτατορία!
Αλλά οι έννοιες republican και republicanism δεν οριοθετούνται απλά από την αντίθεσή τους προς τη μοναρχία!
Έχουν και κάποιες διαφορές σε σχέση με την πιο άμεση δημοκρατία (direct democracy).
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή!
ΙΙ. Όσον αφορά τα είδη των ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΩΝ
Ας δούμε πρώτα 3 βασικές αρχές που καθορίζουν τη δυναμική των εξελίξεων και τις αλλαγές στα πολιτεύματα:
1. Ο Αριστοτέλης και πλείστοι αρχαίοι Έλληνες λόγιοι θεωρούσαν ότι είναι «ήδιον (=πιό ευχάριστο, προτιμότερο) τοίς πολλοίς το ζήν ατάκτως ή σωφρόνως» [Αριστ. Πολιτ.1319b]
2. Επίσης πίστευαν πως οι άνθρωποι «αεί δέονται τού πλείονος,... ώς τούτο τέλος όν» [1267b, 1258a], ότι δηλαδή επιθυμούν όλο και περισσότερα, χωρίς όριο, λες και αυτό είναι αυτοσκοπός.
3. Επίσης πρώτοι οι αρχαίοι είχαν αντιληφθεί τη 'πάλι των τάξεων', ότι δηλαδή, οδηγός των πολιτικών εξελίξεων ήταν η συνεχής αντιπαλότητα μεταξύ των πλουσίων και των φτωχών μέσα σε κάθε κοινωνία και σε κάθε πόλη: «οί εύποροι καί οί άποροι, ... ταύτα έναντία μέρη τών τής πόλεως μορίων». [1291b]
Αυτή τη "πάλη των τάξεων" ανέλυσε και ο Μάρξ 22 αιώνες μετά τον Αριστοτέλη =
«The history of all hitherto existing society is the history of class struggles. Freeman and slave, patrician and plebeian, lord and serf, guild-master and journeyman, in a word, oppressor and oppressed, stood in constant opposition to one another, carried on an uninterrupted, now hidden, now open fight, a fight that each time ended, either in a revolutionary reconstitution of society at large, or in the common ruin of the contending classes.» [Marx. Μανιφέστο. κεφ.1]
Ας καταγράψουμε τώρα τα ήδη των πολιτευμάτων που δημιουργούνται από τις διάφορες αντιπαραθέσεις από εκείνο το «πόλεμος πάντων πατήρ έστι» και «γινόμενα πάντα κατ' έριν καί χρεών» του Ηράκλειτου [53 και 80]
Είναι τα ακόλουθα, κυρίως όπως τα κατέγραψε ο Αριστοτέλης:
I. Τα ΜΟΝΑΡΧΙΚΟΥ τύπου:
1. Η Πλατωνική Τυραννία καλής προαίρεσης, όπου το καλύτερο πολίτευμα κατά τον Πλάτωνα θα ήταν μια διακυβέρνηση από ένα ενάρετο και ικανό τύραννο που θα ήταν, «τύραννος νέος μνήμων και ευμαθής και ανδρείος και μεγαλοπρεπής και ευτυχής και πορεύεσθαι πρώτον», [Νόμοι 710-711b].
2. Η Ηρωική Βασιλεία των αρχαϊκών ετών, όπου οι βασιλιάδες ήταν αποδεκτοί από το λαό και που κυβερνούσαν με μετριοπάθεια και σύμφωνα με τους πατροπαράδοτους νόμους και ήθη.
3. Οι "Αισυμνήται" = πολίτες υψηλού κύρους στους οποίους ο λαός ανέθετε υπερεξουσίες διά βίου, αλλά όχι κληρονομικές
4. Οι Συνταγματικές Μοναρχίες Βρετανικού ή Σπαρτιατικού τύπου
5. Οι Δεσποτικές Βασιλείες Ασιατικού τύπου, όπου οι ηγεμόνες συγκέντρωναν απάνω τους ΟΛΕΣ τις εξουσίες χωρίς να δίνουν λογαριασμό
6. Οι Τυραννίες. Αδίστακτοι και πανίσχυροι με τα σώματα ασφαλείας τους. {Και όμως, αν και προόριζαν τους γιούς τους ως διαδόχους τους, δεν ανακήρυτταν τους εαυτούς τους 'βασιλιάδες', γιατί δεν είχαν την "έξωθεν καλή μαρτυρία"}
II. Τα ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΙΚΑ-ΟΛΙΓΑΡΧΙΚΑ πολιτεύματα
Σε αυτά τα καθεστώτα, την εξουσία κατείχαν τα παλιά 'ευγενή' σόγια (όπου ή εύγένειά έστιν άρχαίος πλούτος καί άρετή» [1294a 21-23], ίσως από κάποιο κατάλογο τύπου libro d'oro), και οι πλούσιοι.
III. Η ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΚΗ 'ΠΟΛΙΤΕΙΑ' / REPUBLICANISM
IV. Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ με τις διάφορες παραλλαγές της: του Δράκωντα, του Σόλωνα, του Κλεισθένη, του Εφιάλτη, του Περικλή, του 400 π.Χ.
Βασικά στοιχεία διαφοροποίησης από μιά μορφή δημοκρατίας σε κάποια άλλη, ήταν (και είναι):
1. Ποιοί έχουν το δικαίωμα να ψηφίζουν και για ποιού είδους αποφάσεις;
2. Ποιοί έχουν το δικαίωμα να επιλέγουν (και να ψηφίζουν γιά) τους διάφορους υποψήφιους γιά τα διάφορα αξιώματα
3. Ποιοί έχουν το δικαίωμα να είναι υποψήφιοι και γιά ποιά αξιώματα;
4. Ποιοί έχουν το δικαίωμα να ασκούν ελέγχους στους αξιωματούχους;
5. Ποιοι έχουν το δικαίωμα να συμμετέχουν στην απονομή της δικαιοσύνης;
Κύριο όμως χαρακτηριστικό είναι το αν οι αποφάσεις που παίρνονται είναι με βάση τους νόμους και τις διαδικασίες, ή με βάση τη γνώμη κάθε περιστασιακής πλειοψηφίας («εμείς η απλή πλειοψηφία αποφασίζομεν και διατάζομεν»!
Δηλαδή ουσιαστικό στοιχείο διαφοροποίησης αποτελούσε (και αποτελεί), το κατά πόσο μιά δημοκρατία είναι....
1. Δημοκρατία των Νόμων (όπου οί νόμοι πρέπει να είναι καλομελετημένοι και «καλώς κείσθαι» [1294a 5-8], και όπου «το πλήθος πρός τό κοινόν πολιτεύηται συμφέρον» [1279a 37-39]
ή
2. Δημοκρατία των Ψηφισμάτων και των δημαγωγών.
Δηλ. το κατά πόσο ο καθένας θεωρεί ελευθερία το να ζει όπως του καπνίσει («ζή έν ταίς τοιαύταις δημοκρατίαις έκαστος ώς βούλεται», νομίζοντας ότι αυτό σημαίνει ή ελευθερία, και χωρίς να αντιλαμβάνεται ότι το να ζείς σύμφωνα με τούς νόμους είναι «σωτηρία» [1310a 32-34] {Περίπου αντιγράφοντας την ανάλυση του Πλάτωνα, ότι δηλαδή, οι δημοκρατίες παρεκτρέπονται και εκφυλίζονται σε μιά κατάσταση όπου, «... έλευθερίας ή πόλις μεστή καί παρρησίας γίγνεται, καί έξουσία έν αύτή ποιείν ότι τις βούλεται,...», ενώ γιά να γίνεις πολιτικός και να ασχοληθείς με τα δημόσια πράγματα, δεν φαίνεται κανείς να νοιάζεται ποιά ήταν η επαγγελματική σου καταξίωση• αρκεί να δηλώσεις «εύνους είναι τώ πλήθει» = ότι δήθεν "νοιάζεσαι γιά το λαό" [Πολιτ. 557b- 558c]
III. Η ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ ΚΑΙ Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ REPUBLICANISM
Γενικά η διαμόρφωση των πολιτευμάτων εξαρτάται
1. από το ποιανού συμφέροντα καλείται να εξυπηρετήσει αυτό το πολίτευμα («ποία πολιτεία συμφέρει ποίοις») [1296b 13], και αυτό εξαρτάται, ...
2. από το συνολικό «ποσώ» και το συνολικό «ποιώ» κάθε τάξης, όπου το «ποσόν» αφορά το πόσο υπερέχουν αριθμητικά οι φτωχοί και το «ποιόν» το άθροισμα του πλούτου, της παιδείας και της ευγένειας κάθε πλευράς («ελευθερίαν πλούτον παιδείαν ευγένειαν») [1296b 13-28], και
3. από τη φύση των κατοίκων: «δουλικώτεροι είναι τά ήθη φύσει οί μέν βάρβαροι των Έλλήνων οί δέ περί τήν Άσίαν τών περί τήν Εύρώπην, ύπομένουσιν τήν δεσποτικήν άρχήν ούδέν δυσχεραίνοντες» [1285a 20-23]
Βασικό χαρακτηριστικό της πολιτείας του Αριστοτέλη είναι ότι το πολίτευμα πρέπει κατά το δυνατόν να εξασφαλίζει τα έννομα συμφέροντα και του απλού λαού, αλλά καί των ευπόρων = «όσω δ' άν άμεινον ή πολιτεία μιχθή, τοσούτω μονιμοτέρα»
Όπου υπάρχουν διαφορές μεταξύ των κοινωνικών ομάδων και τάξεων, ο καλύτερος διαιτητής είναι η μεσαία τάξη = «πιστότατος δέ διαιτητής ό μέσος» [1295b 35)!
Όλη η παρουσίαση του Αριστοτέλη στα Πολιτικά, από το 1295a- 1297a, είναι ένας ύμνος στη μεσαία τάξη! Ήταν ο πρώτος που συνέλαβε την έννοια και τη σημασία της!
Γράφει ο Αριστοτέλης, «ότι ο τοιούτος δήμος», αυτός δηλαδή που άγεται και φέρεται από ψηφίσματα που συντάσσουν οι δημαγωγοί, και που αγνοεί τους νόμους, μοιάζει με «τη τυραννίδι», αφού και οι δύο (τυραννίες και δημοκρατίες αυτού του τύπου), έχουν «το ήθος το αυτόν και άμφω δεσποτικά τών βελτιώνων», [1292α], δηλαδή και τα δύο πολιτεύματα καταπιέζουν τους πιό εύπορους, «δημεύοντες τά τών πλουσίων καί έλαττόνων» (=δημεύοντας τις περιουσίες των πλουσίων που είναι μειοψηφία) [1318a 25-27{
Γι’ αυτό πρότεινε ότι η σωστή "Πολιτεία" πρέπει να χαρακτηρίζεται από το «εύ μεμίχθαι δημοκρατίαν και ολιγαρχίαν», σε σημειό που να ΜΗΝ μπορείς να διακρίνεις αν ένα πολίτευμα είναι δημοκρατικό ή ολιγαρχικό!
Και ποιά είναι αυτά τα συστατικά ενός ευσταθούς πολιτεύματος;
Κατ'αρχήν, αντιλαμβανόταν ο Αριστοτέλης ότι το πολίτευμα ΔΕΝ μπορεί να απαιτεί από τους πολίτες «αρετήν τήν ύπέρ τούς ιδιώτας μήτε πρός παιδείαν ή φύσεως δείται καί χορηγίας τυχηράς μήτε πρός πολιτείαν τήν κατ' εύχήν γινομένην, αλλά βίον τε τόν τοίς πλείστοις κοινωνήσαι δυνατόν και πολιτείαν ής τάς πλείστας πόλεις ένδέχεται μετασχείν»!
Δηλαδή δεν μπορεί το πολίτευμα να απαιτεί πολίτες ανώτερους από αυτό που είναι από τη φύση τους ή την ικανότητά τους να εκπαιδευθούν ή κάποια άλλη εύνοια της τύχης!! [1295a]
Γενικά όμως πρότεινε....
1• όλοι να έχουν το δικαίωμα να εκλέγουν και να συμμετέχουν στα κοινά, γιατί «τό μή μεταδιδόναι μηδέ μετέχειν φοβερόν» [1281b].
2• απ'την άλλη πλευρά, να μην είναι όλοι επιλέξιμοι γιά όλα τα αξιώματα, γιατί όταν είναι επιλέξιμος οποιοσδήποτε από «τό πλήθος μετέχειν τών αρχών των μεγίστων ούκ ασφαλές» [1281b].
Επιπλέον πρέπει να εξασφαλίζεται ένα σημαντικό ποσοστό εξουσίας γιά τη “μειοψηφία” των ευπόρων («έκ τινών») [1301b 14-14] που συχνά ήταν και πιό καλλιεργημένοι και «δ' ενίων,... ή έκ προκρίτων», δηλαδή ατόμων που είχαν προεπιλεγεί με κάποια κριτήρια [1298b 5-10] Όταν η Αθήνα οδηγήθηκε σε ολιγαρχικό σύστημα δισκυβέρνησης μετά τη καταστροφή στη Σικελία, η επιλογή των μελών της Βουλής των 400 και των αρχόντων έγινε "έκ προκρίτων" [30.2.11-22 και 31.1.3-5]
3• τα αξιώματα που εμπεριέχουν μεγάλες εξουσίες να δίδονται γιά μικρά χρονικά διαστήματα, ώστε να μην προλαβαίνει κανείς να δημιουργήσει δυναστείες, αλλά και να δίδεται η δυνατότητα σε περισσότερους να συμμετέχουν. ( «μάλλον πειράσθαι μικράς και πολυχρονίους διδόναι τιμάς ή ταχύ μεγάλας») [1308b 12-15], και «όλιγοχρόνιους τάς άρχάς ή πάσας ή όσας ενδέχεται» [1317b 25-26]
4• κανενός και καμιάς τάξης η δύναμη να μην αυξάνεται "πέρα από τη συμμετρία" («μήτ' αύξάνειν λίαν μηθένα παρά την συμμετρίαν,... καί μηθένα εγγίγνεσθαι πολύ υπερέχοντα δυνάμει μήτε φίλων μήτε χρημάτων») [1308b 12-19] Όταν «τό τών άπόρων πλήθος λανθάνει αυξανόμενον» (=όταν η τάξη των φτωχών αυξάνει λίγο-λίγο χωρίς να το πάρει κανείς χαμπάρι), αυτό μπορεί να οδηγήσει σε «επαναστάσεις» και έτσι επέρχονται «μεταβολαί τών πολιτειών» [1303a 1-4, και 1302b 33-36]
5• να υπάρχει και να δυναμώνει η μεσαία τάξη («τό μέτριον άριστον και το μέσον,... δήλον άρα καί ή κοινωνία ή πολιτική ή αρίστη ή διά τών μέσων»), γιατί η μεσαία τάξη «κωλύει γίγνεσθαι τάς υπερβολάς» = όπου υπάρχει ισχυρή μεσαία τάξη το πολίτευμα είναι το καλύτερο δυνατόν, γιατί η μεσαία τάξη αποτρέπει τις ακρότητες [1295b-1296a]
6• η πλειοψηφία των φτωχότερων, να μην ψηφίζει διατάγματα αρπαγής της περιουσίας των πλουσιότερων = «άν οί πένητες διά το πλείους είναι διανέμωνται τά των πλουσίων, τούτ' ούκ άδικόν έστιν;» [1281a], αντίθετα, αντί να εμφανίζεται «μαχόμενοι τοίς εύπόροις», να δείχνει ότι έχει κατά νου και τα συμφέροντα των ευπόρων και να μιλά «ύπέρ εύπόρων»! [1310a
7• να εκπαιδεύονται σωστά γιά το πολίτευμα οι νέοι («παιδεύεσθαι πρός τάς πολιτείας») [1310a 13-14] και να μετριάζουν οι πολίτες τις επιθυμίες τους γιά πλούτο, έτσι ώστε να μην επιθυμούν όλοι "είς άπειρον" να αποκτήσουν κι’άλλο πλούτο και να οξύνονται έτσι οι αντιπαλότητες. («μάλλον δεί τάς επιθυμίας όμαλίζειν ή τάς ουσίας»[1266b 29-31], ώστε τουλάχιστον οι σοβαροί και «έπιεικείς τή φύσει μή βούλεσθαι πλεονεκτείν» 1267b7, και οι φαύλοι και νάθελαν να μην τους δίνεται η δυνατότητα να αποκτούν υπερβολικό πλούτο.
8• οι ίδιοι οι πολίτες και καμιά κοινωνική τάξη να μη θέλει να αλλάξει το πολίτευμα! «τώ μηδ' άν βούλεσθαι πολιτείαν έτέραν μηθέν τών τής πόλεως μορίων όλως» [1294b], όπως γιά παράδειγμα οι αρχαίοι Σπαρτιάτες αποδεχώντουσαν το πολίτευμα του Λυκούργου!
Ο ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΣ ΡΕΠΟΥΜΠΛΙΚΑΝΙΣΜΟΣ
Αυτά ήταν καίρια ζητήματα που είχαν να αντιμετωπίσουν και οι πατέρες του συντάγματος των ΗΠΑ.
Πως να ξεπεράσουν τη τάση γιά λαϊκισμό και γιά κατάχρηση της εξουσίας από κάθε πλειοψηφία!
Ο μετέπειτα 4ος Προέδρος των ΗΠΑ (και Ελληνομαθής), James Madison έγραφε το 1787 (στις μυστικές συνδιασκέψεις για το πολιτειακό σύστημα των ΗΠΑ μετά την επίτευξη της Ανεξαρτησίας) πως:
"αν οι εκλογές ήταν ανοιχτές σε όλες τις τάξεις των ανθρώπων, δεν θα υπήρχε ασφάλεια για την κτηματική περιουσία των γαιοκτημόνων. ....
"Πολύ σύντομα θα ψηφιζόντουσαν αγροτικοί νόμοι για αναδασμούς... Οι γαιοκτήμονες πρέπει να έχουν μερίδιο στην εξουσία και να υπάρχουν έλεγχοι μεταξύ της πλειοψηφίας και των γαιοκτημόνων, ώστε να προστατεύονται οι έχοντες από τις αυθαιρεσίες της εξουσίας."
{Αυτά δηλαδή που είχε επισημάνει ο Αριστοτέλης 22 αιώνες νωρίτερα: (1) «βέλτιστος ό δήμος ο γεωργικός» γιατί οι αγρότες «πρός τοίς έργοις διατρίβουσι καί τών άλλοτρίων ούκ έπιθυμούσιν» [1318b 7-15] και ότι είναι άδικο μιά πλειοψηφία βασιζόμενη στη μεγάλη αριθμητική της υπεροχή, να αρπάξει και να διαμοιράσει τις περιουσίες των πλουσίων = «άν οί πένητες διά το πλείους είναι διανέμωνται τά των πλουσίων, τούτ' ούκ άδικόν έστιν;» [1281a]}
Ο πρώτος Υπουργός των Οικονομικών των ΗΠΑ, Alexander Hamilton (1787), έγραφε πως η ανθρωπότητα είναι βάναυση, "vicious and can be operated upon", γιαυτό πρέπει να αποφευχθεί μιά κατάσταση όπου όλος ο λαός θα μαζεύεται κάθε χρόνο γιά να ψηφίσει στα διάφορα ζητήματα, γιατί αυτό θα βόλευε "the demagogue and the middling politician" αντί γιά τους ευπορώτερους και σοβαρώτερους "gentlemen of fortune and abilities"!
Θεωρούσε ότι, "people are turbulent and changing; they seldom judge or determine right.
{=Εκείνο το «ήδιον τοίς πολλοίς το ζήν ατάκτως ή σωφρόνως» του Αριστ. [Πολιτ.1319b]}
"Give therefore to the first class (στους γαιοκτήμονες), a distinct, permanent share in the government. They will check the unsteadiness of the second, and as they cannot receive any advantage by a change, they therefore will ever maintain good government". {εκείνο το «τώ μηδ' άν βούλεσθαι πολιτείαν έτέραν μηθέν τών τής πόλεως μορίων όλως» του Αριστοτέλη [1294b]}
Και διερωτάται: "Can a democratic assembly, who annually revolve in the mass of the people, be supposed steadily to pursue the public good? "
"Nothing but a permanent body can check the imprudence of democracy. Their turbulent and uncontroling disposition requires checks...."
Ο κυβερνήτης της Νότιας Καρολίνας John Rutledge και μετέπειτα δεύτερος (χρονολογικά) Πρόεδρος του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ (Chief Justice of the Supreme Court of the United States), θεωρούσε ότι,"αν η εκλογή των γερουσιαστών γινόταν από τα πολιτειακά κοινοβούλια, αυτό θα εξασφάλιζε κάποιοι καλύτερη ποιότητα εκπροσώπηση από ότι αν ήταν η εκλογή απευθείας από το λαό." Αυτό είναι και ένα βασικό στοιχείο του ρεπουμπλικανισμού: το να μην παίρνονται όλες οι αποφάσεις άμεσα από το λαό, αλλά να υπάρχει ένα σύστημα 'φιλτραρίσματος, βλ. και παρακάτω. [βλ. "Notes of the Secret Debates of the Federal Convention of 1787, Taken by the Late Hon Robert Yates, Chief Justice of the State of New York, and One of the Delegates from That State to the Said Convention.]
Έτσι με βάση τις παραπάνω ανησυχίες, τελικά οι Αμερικανοί υπερψήφισαν και υιοθέτησαν ένα ΡΕΠΟΥΜΠΛΙΚΑΝΙΚΟ σύστημα
1. με δικαίωμα σε ΟΛΟΥΣ τους πολίτες να εκλέγουν και να εκλέγονται
2. με ισότητα απέναντι στούς νόμους
3. με δύο κοινοβουλευτικά σώματα = τη Βουλή των Αντιπροσώπων και τη Γερουσία (όπου μέχρι το 1913 η Γερουσία εκλεγόταν από τα πολιτειακά κοινοβούλια -και όχι απευθείας από το λαό)
4. με το σύστημα του 'κολλεγίου των εκλεκτόρων' (Electoral College), όπου συμφωνα με το άρθρο 2 του Συντάγματος των ΗΠΑ, οι πολίτες δεν εκλέγουν απευθείας των πρόεδρο των ΗΠΑ, αλλά εκλέγουν «εκλέκτορες», που δεσμεύονται βέβαια ότι θα υπερψηφίσουν τον συγκεκριμένο υποψήφιο του κόμματος που τους όρισε ως εκλέκτoρες.
{Ο αριθμός των εκλεκτόρων είναι ίσος με τον αριθμό των μελών του House of Representatives (435), συν τον αριθμό γερουσιαστών (100), συν 3 εκλέκτορες από την πρωτεύουσα (District of Columbia) = σύνολο 538 εκλέκτορες. Εκτός από τις πολιτείες του Maine και της Nebraska, όλες οι πολιτείες εκλέγουν τους εκλέκτορες τους με το σύστημα WINNER TAKES ALL.}
Αν και οι εκλέκτορες από το Σύνταγμα έχουν ελευθερία να ψηφίσουν αυτόν που θέλουν αυτοί, καθολικά ψηφίζουν για τον υποψήφιο που έχει υπερψηφίσει η πολιτεία.
5. με την κατοχύρωση των δικαιωμάτων κάθε πολίτη από Bill of Rights = συνταγματική “χάρτα” δικαιωμάτων, ώστε ούτε η κεντρική εξουσία, ούτε η απλή επιθυμία της πλειοψηφίας να μπορούν να δρούν καταπιεστικά ή εξοντωτικά σε βάρος οποιουδήποτε πολίτη, ή ομάδας, ή άλλης κοινωνικής τάξης. {Αυτό του Αριστοτέλη: «άν οί πένητες διά το πλείους είναι διανέμωνται τά των πλουσίων, τούτ' ούκ άδικόν έστιν;» [1281a]}
6. με την ουσιαστική ανεξαρτησία και σταθερότητα της δικαστικής εξουσίας, με το Ανώτατο Δικαστήριο US Supreme Court να έχει την εξουσία να χαρακτηρίζει αντισυνταγματικούς, νόμους και διατάγματα που κρίνει πως δεν είναι σύμφωνα με το αμερικανικό Σύνταγμα, αλλά και να είναι ανώτατος κριτής σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων (έχοντας τη διακριτική ευχέρεια να επιλέξει με ποιά θέματα “Ομοσπονδιακού” ενδιαφέροντος επιθυμεί να εξετάσει)!
7. με ανεξαρτησία και σταθερότητα στη Δημόσια Διοίκηση με βάση το νόμο Pendleton Civil Service Reform Act του 1883 (που ενίσχυσε την ανεξάρτητη αρχή Civil Service Commission, το σύστημα civil service exams, κλπ.)
Γενικά όμως θα έλεγα πως τα κύρια χαρακτηρηστικά του ρεπουμπλικανισμού είναι κυρίως η αίσθηση της ανάγκης γιά εξασφάλιση των δικαιωμάτων της μειοψηφίας απέναντι στην επιθετικότητα της πλειοψηφίας “των ψηφισμάτων”, και της ανάγκης γιά οριοθέτηση των εξουσιών της πλειοψηφίας όπως την αντιλαμβανόταν και ο Αριστοτέλης.
Γι’ αυτό επινόησαν τα “φίλτρα” που ξεχωρίσαμε παραπάνω, ώστε οι αποφάσεις που αφορούν το κοινό καλό να μην λαμβάνονται ξαφνικά και μόνο σύμφωνα με μιά περιστασιακή πλειοψηφία.
Αυτά ήταν:
1. η Γερουσία,
2. το σύστημα των εκλεκτόρων,
3. η συνταγματική κατοχύρωση Χάρτας των Δικαιωμάτων = Bill of Rights, γιά τη προστασία των πολιτών από τη κατάχρηση της εξουσίας από την πλειοψηφία και την εκτελεστική εξουσία, 4. το Ανώτατο Δικαστήριο αλλά και 5. η συνύπαρξη της Ομοσπονδιακής εξουσίας (νομοθετικής, εκτελεστικής, δικαστικής), με τις 50 Πολιτείες που έχουν αρκετούς βαθμούς διοικητικής και νομοθετικής αυτονομίας. Είναι και αυτή άλλη μιά δικλείδα ασφαλείας μέσα σε αυτά τα πολλαπλά συστήματα checks & balances!
ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ
Η σταθερότητα του αμερικανικού πολιτικού συστήματος παραπέμπει στην σταθερότητα του πολιτεύματος της Σπάρτης, όπως αυτό το συνέταξε ο μέγας νομοθέτης Λυκούργος, ο οποίος:
1. Πρώτος συνέλαβε την ιδέα μιας σταθερής και ισόβιας Γερουσίας, που θα συνέτασσε τις προτάσεις προς ψήφιση στην γενική συνέλευση των Σπαρτιατών ='εκκλησία του δήμου που την ονόμαζαν την Απέλλα. Ο Παυσανίας [στα Λακωνικά XI.2] χαρακτηρίζει τη «γερουσία συνέδριον Λακεδαιμονίοις κυριώτατον τής πολιτείας»!
2. Πρώτος συνέλαβε την ανάγκη για όλους τους πολίτες να συμμετέχουν στις αποφάσεις συμμετέχοντας στην Εκκλησία του Δήμου = Απέλλα, σύμφωνα με τη «θεωρία των πολλών» του Αριστοτέλη! Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, “οι πολλοί” όταν βρεθούνε μαζί, έστω και άν ο καθένας μεμονωμένα είναι μιά μετριότητα, ως σύνολο έχουν μιά συνολική αντίληψη που είναι πολύ καλύτερη από το άθροισμα της μετριότητας του καθενός! «πάντες γάρ έχουσι συνελθόντες ίκανήν αίσθησιν, καί μιγνύμενοι τοίς βελτίοσι τάς πόλεις ωφελούσιν» [1281b 35-38]!
Απλά, ο Λυκούργος το εφάρμοσε αυτό σχεδόν 5 αιώνες πριν τα αναλύσει αυτά ο Αριστοτέλης.
Ο λαός στην Απέλλα μπορούσε να ψηφίσει ΝΑΙ ή ΟΧΙ, αλλά δεν μπορούσε να αλλοιώσει την πρός ψήφιση διάταξη!
3. Πρώτος επινόησε το σύστημα της διπλής βασιλείας που έφερε χαρακτηριστικά κάπως πιό αριστοκρατικού πολιτεύματος (δεδομένου ότι οι βασιλικοί οίκοι προέρχονταν από τα εξοχώτερα Σπαρτιατικά σόγια), αλλά και γιά να υπάρχουν μεταξύ των δύο βασιλικών οίκων, αλλά και μεταξύ των βασιλέων και όλων των άλλων θεσμών ισορροπίες και checks & balances!
Αυτά ήταν μια πρώιμη μορφή Ρεπουμπλικανικού συστήματος έχοντας τα 3 βασικά χαρακτηριστικά:
Ι. Συμμέτοχη όλων, γιατί ΟΛΟΙ οι Σπαρτιάτες πολίτες είχαν δικαίωμα...
1. να συμμετέχουν στην Απέλλα
2. να είναι υποψήφιοι για την Γερουσία
3. να είναι υποψήφιοι για το αξίωμα του εφόρου
ΙI. Όλοι ήταν ίσοι απέναντι στο νόμο
IIΙ. Οι αποφάσεις δεν λαμβάνονταν απευθείας από το λαό (όπως γινόταν στην Αθήνα), αλλά από τους Εφόρους που πρόερχονταν από το λαό και τη Γερουσία που είχε αυξημένο κύρος! Δηλαδή από αντιπροσωπευτικά σώματα!
Αυτό το πολίτευμα, τη «Λακεδαιμονίων Πολιτεία», ύμνησαν ο Αριστοτέλης, ο Πλάτων, ο Πλούταρχος και ο Ξενοφώντας!
Από τον Λυκούργο εμπνεύστηκε ο Αριστοτέλης γιά να καθορίσει το ιδανικότερο πολίτευμα, την "Πολιτεία" του!
Από τον Αριστοτέλη και όχι από τους Ρωμαίους άντλησαν ιδέες οι "Πατέρες του Αμερικανικού Έθνους"!
www.bankingnews.gr
Θα διαπιστώσουμε σε αυτή τη μικρή διατριβή, όχι μόνο τις λεπτές διαφορές μεταξύ ρεπουμπλικανικής δημοκρατίας και της πιο άμεσης δημοκρατίας, αλλά και κάτι άλλο, που έχει διαφύγει και από τους Αμερικανούς, αλλά και τους Έλληνες λόγιους, ότι δηλαδή, το ρεπουμπλικανικό πολίτευμα των ΗΠΑ έχει τις ρίζες του, όχι στο Ρωμαϊκό πολίτευμα, αλλά στη νομοθεσία του Λυκούργου για τη Σπάρτη (830 π.Χ.), και στο πολίτευμα που ο Αριστοτέλης στα "Πολιτικά" (περίπου 500 χρόνια μετά τον Λυκούργο = 330-325 π.Χ.), ονόμασε (συνταγματική) "πολιτεία" (αγγλ. 'polity')!
Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή ....
Λόγω των Αμερικανικών Εκλογών της 8ης Νοεμβρίου 2016, σκέφθηκα να μιλήσω λίγο γιά τον «Λυκούργο, το πολίτευμα της Σπάρτης, την έννοια του "Ρεπουμπλικανισμού" και την Πολιτεία του Αριστοτέλη»!
Στα διαβατήριά μας αναγράφει ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ = HELLENIC REPUBLIC, αλλά όχι HELLENIC DEMOCRACΥ.
Τα διαβατήρια των βρετανών αναγράφουν UNITED KINGDOM, ενώ της Βόρειας Κορέας DEMOCRATIC PEOPLE's REPUBLIC OF KOREA, κλπ.
Tι συμβαίνει;
Είναι το ιδιο πράγμα REPUBLIC και DEMOCRACY;
Όχι! Republic εννοείται κάθε πολίτευμα που δεν είναι μοναρχικό (βασίλειο, kingdom), είτε είναι δημοκρατικό, είτε κάποιας μορφής δικτατορία!
Αλλά οι έννοιες republican και republicanism δεν οριοθετούνται απλά από την αντίθεσή τους προς τη μοναρχία!
Έχουν και κάποιες διαφορές σε σχέση με την πιο άμεση δημοκρατία (direct democracy).
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή!
ΙΙ. Όσον αφορά τα είδη των ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΩΝ
Ας δούμε πρώτα 3 βασικές αρχές που καθορίζουν τη δυναμική των εξελίξεων και τις αλλαγές στα πολιτεύματα:
1. Ο Αριστοτέλης και πλείστοι αρχαίοι Έλληνες λόγιοι θεωρούσαν ότι είναι «ήδιον (=πιό ευχάριστο, προτιμότερο) τοίς πολλοίς το ζήν ατάκτως ή σωφρόνως» [Αριστ. Πολιτ.1319b]
2. Επίσης πίστευαν πως οι άνθρωποι «αεί δέονται τού πλείονος,... ώς τούτο τέλος όν» [1267b, 1258a], ότι δηλαδή επιθυμούν όλο και περισσότερα, χωρίς όριο, λες και αυτό είναι αυτοσκοπός.
3. Επίσης πρώτοι οι αρχαίοι είχαν αντιληφθεί τη 'πάλι των τάξεων', ότι δηλαδή, οδηγός των πολιτικών εξελίξεων ήταν η συνεχής αντιπαλότητα μεταξύ των πλουσίων και των φτωχών μέσα σε κάθε κοινωνία και σε κάθε πόλη: «οί εύποροι καί οί άποροι, ... ταύτα έναντία μέρη τών τής πόλεως μορίων». [1291b]
Αυτή τη "πάλη των τάξεων" ανέλυσε και ο Μάρξ 22 αιώνες μετά τον Αριστοτέλη =
«The history of all hitherto existing society is the history of class struggles. Freeman and slave, patrician and plebeian, lord and serf, guild-master and journeyman, in a word, oppressor and oppressed, stood in constant opposition to one another, carried on an uninterrupted, now hidden, now open fight, a fight that each time ended, either in a revolutionary reconstitution of society at large, or in the common ruin of the contending classes.» [Marx. Μανιφέστο. κεφ.1]
Ας καταγράψουμε τώρα τα ήδη των πολιτευμάτων που δημιουργούνται από τις διάφορες αντιπαραθέσεις από εκείνο το «πόλεμος πάντων πατήρ έστι» και «γινόμενα πάντα κατ' έριν καί χρεών» του Ηράκλειτου [53 και 80]
Είναι τα ακόλουθα, κυρίως όπως τα κατέγραψε ο Αριστοτέλης:
I. Τα ΜΟΝΑΡΧΙΚΟΥ τύπου:
1. Η Πλατωνική Τυραννία καλής προαίρεσης, όπου το καλύτερο πολίτευμα κατά τον Πλάτωνα θα ήταν μια διακυβέρνηση από ένα ενάρετο και ικανό τύραννο που θα ήταν, «τύραννος νέος μνήμων και ευμαθής και ανδρείος και μεγαλοπρεπής και ευτυχής και πορεύεσθαι πρώτον», [Νόμοι 710-711b].
2. Η Ηρωική Βασιλεία των αρχαϊκών ετών, όπου οι βασιλιάδες ήταν αποδεκτοί από το λαό και που κυβερνούσαν με μετριοπάθεια και σύμφωνα με τους πατροπαράδοτους νόμους και ήθη.
3. Οι "Αισυμνήται" = πολίτες υψηλού κύρους στους οποίους ο λαός ανέθετε υπερεξουσίες διά βίου, αλλά όχι κληρονομικές
4. Οι Συνταγματικές Μοναρχίες Βρετανικού ή Σπαρτιατικού τύπου
5. Οι Δεσποτικές Βασιλείες Ασιατικού τύπου, όπου οι ηγεμόνες συγκέντρωναν απάνω τους ΟΛΕΣ τις εξουσίες χωρίς να δίνουν λογαριασμό
6. Οι Τυραννίες. Αδίστακτοι και πανίσχυροι με τα σώματα ασφαλείας τους. {Και όμως, αν και προόριζαν τους γιούς τους ως διαδόχους τους, δεν ανακήρυτταν τους εαυτούς τους 'βασιλιάδες', γιατί δεν είχαν την "έξωθεν καλή μαρτυρία"}
II. Τα ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΙΚΑ-ΟΛΙΓΑΡΧΙΚΑ πολιτεύματα
Σε αυτά τα καθεστώτα, την εξουσία κατείχαν τα παλιά 'ευγενή' σόγια (όπου ή εύγένειά έστιν άρχαίος πλούτος καί άρετή» [1294a 21-23], ίσως από κάποιο κατάλογο τύπου libro d'oro), και οι πλούσιοι.
III. Η ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΚΗ 'ΠΟΛΙΤΕΙΑ' / REPUBLICANISM
IV. Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ με τις διάφορες παραλλαγές της: του Δράκωντα, του Σόλωνα, του Κλεισθένη, του Εφιάλτη, του Περικλή, του 400 π.Χ.
Βασικά στοιχεία διαφοροποίησης από μιά μορφή δημοκρατίας σε κάποια άλλη, ήταν (και είναι):
1. Ποιοί έχουν το δικαίωμα να ψηφίζουν και για ποιού είδους αποφάσεις;
2. Ποιοί έχουν το δικαίωμα να επιλέγουν (και να ψηφίζουν γιά) τους διάφορους υποψήφιους γιά τα διάφορα αξιώματα
3. Ποιοί έχουν το δικαίωμα να είναι υποψήφιοι και γιά ποιά αξιώματα;
4. Ποιοί έχουν το δικαίωμα να ασκούν ελέγχους στους αξιωματούχους;
5. Ποιοι έχουν το δικαίωμα να συμμετέχουν στην απονομή της δικαιοσύνης;
Κύριο όμως χαρακτηριστικό είναι το αν οι αποφάσεις που παίρνονται είναι με βάση τους νόμους και τις διαδικασίες, ή με βάση τη γνώμη κάθε περιστασιακής πλειοψηφίας («εμείς η απλή πλειοψηφία αποφασίζομεν και διατάζομεν»!
Δηλαδή ουσιαστικό στοιχείο διαφοροποίησης αποτελούσε (και αποτελεί), το κατά πόσο μιά δημοκρατία είναι....
1. Δημοκρατία των Νόμων (όπου οί νόμοι πρέπει να είναι καλομελετημένοι και «καλώς κείσθαι» [1294a 5-8], και όπου «το πλήθος πρός τό κοινόν πολιτεύηται συμφέρον» [1279a 37-39]
ή
2. Δημοκρατία των Ψηφισμάτων και των δημαγωγών.
Δηλ. το κατά πόσο ο καθένας θεωρεί ελευθερία το να ζει όπως του καπνίσει («ζή έν ταίς τοιαύταις δημοκρατίαις έκαστος ώς βούλεται», νομίζοντας ότι αυτό σημαίνει ή ελευθερία, και χωρίς να αντιλαμβάνεται ότι το να ζείς σύμφωνα με τούς νόμους είναι «σωτηρία» [1310a 32-34] {Περίπου αντιγράφοντας την ανάλυση του Πλάτωνα, ότι δηλαδή, οι δημοκρατίες παρεκτρέπονται και εκφυλίζονται σε μιά κατάσταση όπου, «... έλευθερίας ή πόλις μεστή καί παρρησίας γίγνεται, καί έξουσία έν αύτή ποιείν ότι τις βούλεται,...», ενώ γιά να γίνεις πολιτικός και να ασχοληθείς με τα δημόσια πράγματα, δεν φαίνεται κανείς να νοιάζεται ποιά ήταν η επαγγελματική σου καταξίωση• αρκεί να δηλώσεις «εύνους είναι τώ πλήθει» = ότι δήθεν "νοιάζεσαι γιά το λαό" [Πολιτ. 557b- 558c]
III. Η ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ ΚΑΙ Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ REPUBLICANISM
Γενικά η διαμόρφωση των πολιτευμάτων εξαρτάται
1. από το ποιανού συμφέροντα καλείται να εξυπηρετήσει αυτό το πολίτευμα («ποία πολιτεία συμφέρει ποίοις») [1296b 13], και αυτό εξαρτάται, ...
2. από το συνολικό «ποσώ» και το συνολικό «ποιώ» κάθε τάξης, όπου το «ποσόν» αφορά το πόσο υπερέχουν αριθμητικά οι φτωχοί και το «ποιόν» το άθροισμα του πλούτου, της παιδείας και της ευγένειας κάθε πλευράς («ελευθερίαν πλούτον παιδείαν ευγένειαν») [1296b 13-28], και
3. από τη φύση των κατοίκων: «δουλικώτεροι είναι τά ήθη φύσει οί μέν βάρβαροι των Έλλήνων οί δέ περί τήν Άσίαν τών περί τήν Εύρώπην, ύπομένουσιν τήν δεσποτικήν άρχήν ούδέν δυσχεραίνοντες» [1285a 20-23]
Βασικό χαρακτηριστικό της πολιτείας του Αριστοτέλη είναι ότι το πολίτευμα πρέπει κατά το δυνατόν να εξασφαλίζει τα έννομα συμφέροντα και του απλού λαού, αλλά καί των ευπόρων = «όσω δ' άν άμεινον ή πολιτεία μιχθή, τοσούτω μονιμοτέρα»
Όπου υπάρχουν διαφορές μεταξύ των κοινωνικών ομάδων και τάξεων, ο καλύτερος διαιτητής είναι η μεσαία τάξη = «πιστότατος δέ διαιτητής ό μέσος» [1295b 35)!
Όλη η παρουσίαση του Αριστοτέλη στα Πολιτικά, από το 1295a- 1297a, είναι ένας ύμνος στη μεσαία τάξη! Ήταν ο πρώτος που συνέλαβε την έννοια και τη σημασία της!
Γράφει ο Αριστοτέλης, «ότι ο τοιούτος δήμος», αυτός δηλαδή που άγεται και φέρεται από ψηφίσματα που συντάσσουν οι δημαγωγοί, και που αγνοεί τους νόμους, μοιάζει με «τη τυραννίδι», αφού και οι δύο (τυραννίες και δημοκρατίες αυτού του τύπου), έχουν «το ήθος το αυτόν και άμφω δεσποτικά τών βελτιώνων», [1292α], δηλαδή και τα δύο πολιτεύματα καταπιέζουν τους πιό εύπορους, «δημεύοντες τά τών πλουσίων καί έλαττόνων» (=δημεύοντας τις περιουσίες των πλουσίων που είναι μειοψηφία) [1318a 25-27{
Γι’ αυτό πρότεινε ότι η σωστή "Πολιτεία" πρέπει να χαρακτηρίζεται από το «εύ μεμίχθαι δημοκρατίαν και ολιγαρχίαν», σε σημειό που να ΜΗΝ μπορείς να διακρίνεις αν ένα πολίτευμα είναι δημοκρατικό ή ολιγαρχικό!
Και ποιά είναι αυτά τα συστατικά ενός ευσταθούς πολιτεύματος;
Κατ'αρχήν, αντιλαμβανόταν ο Αριστοτέλης ότι το πολίτευμα ΔΕΝ μπορεί να απαιτεί από τους πολίτες «αρετήν τήν ύπέρ τούς ιδιώτας μήτε πρός παιδείαν ή φύσεως δείται καί χορηγίας τυχηράς μήτε πρός πολιτείαν τήν κατ' εύχήν γινομένην, αλλά βίον τε τόν τοίς πλείστοις κοινωνήσαι δυνατόν και πολιτείαν ής τάς πλείστας πόλεις ένδέχεται μετασχείν»!
Δηλαδή δεν μπορεί το πολίτευμα να απαιτεί πολίτες ανώτερους από αυτό που είναι από τη φύση τους ή την ικανότητά τους να εκπαιδευθούν ή κάποια άλλη εύνοια της τύχης!! [1295a]
Γενικά όμως πρότεινε....
1• όλοι να έχουν το δικαίωμα να εκλέγουν και να συμμετέχουν στα κοινά, γιατί «τό μή μεταδιδόναι μηδέ μετέχειν φοβερόν» [1281b].
2• απ'την άλλη πλευρά, να μην είναι όλοι επιλέξιμοι γιά όλα τα αξιώματα, γιατί όταν είναι επιλέξιμος οποιοσδήποτε από «τό πλήθος μετέχειν τών αρχών των μεγίστων ούκ ασφαλές» [1281b].
Επιπλέον πρέπει να εξασφαλίζεται ένα σημαντικό ποσοστό εξουσίας γιά τη “μειοψηφία” των ευπόρων («έκ τινών») [1301b 14-14] που συχνά ήταν και πιό καλλιεργημένοι και «δ' ενίων,... ή έκ προκρίτων», δηλαδή ατόμων που είχαν προεπιλεγεί με κάποια κριτήρια [1298b 5-10] Όταν η Αθήνα οδηγήθηκε σε ολιγαρχικό σύστημα δισκυβέρνησης μετά τη καταστροφή στη Σικελία, η επιλογή των μελών της Βουλής των 400 και των αρχόντων έγινε "έκ προκρίτων" [30.2.11-22 και 31.1.3-5]
3• τα αξιώματα που εμπεριέχουν μεγάλες εξουσίες να δίδονται γιά μικρά χρονικά διαστήματα, ώστε να μην προλαβαίνει κανείς να δημιουργήσει δυναστείες, αλλά και να δίδεται η δυνατότητα σε περισσότερους να συμμετέχουν. ( «μάλλον πειράσθαι μικράς και πολυχρονίους διδόναι τιμάς ή ταχύ μεγάλας») [1308b 12-15], και «όλιγοχρόνιους τάς άρχάς ή πάσας ή όσας ενδέχεται» [1317b 25-26]
4• κανενός και καμιάς τάξης η δύναμη να μην αυξάνεται "πέρα από τη συμμετρία" («μήτ' αύξάνειν λίαν μηθένα παρά την συμμετρίαν,... καί μηθένα εγγίγνεσθαι πολύ υπερέχοντα δυνάμει μήτε φίλων μήτε χρημάτων») [1308b 12-19] Όταν «τό τών άπόρων πλήθος λανθάνει αυξανόμενον» (=όταν η τάξη των φτωχών αυξάνει λίγο-λίγο χωρίς να το πάρει κανείς χαμπάρι), αυτό μπορεί να οδηγήσει σε «επαναστάσεις» και έτσι επέρχονται «μεταβολαί τών πολιτειών» [1303a 1-4, και 1302b 33-36]
5• να υπάρχει και να δυναμώνει η μεσαία τάξη («τό μέτριον άριστον και το μέσον,... δήλον άρα καί ή κοινωνία ή πολιτική ή αρίστη ή διά τών μέσων»), γιατί η μεσαία τάξη «κωλύει γίγνεσθαι τάς υπερβολάς» = όπου υπάρχει ισχυρή μεσαία τάξη το πολίτευμα είναι το καλύτερο δυνατόν, γιατί η μεσαία τάξη αποτρέπει τις ακρότητες [1295b-1296a]
6• η πλειοψηφία των φτωχότερων, να μην ψηφίζει διατάγματα αρπαγής της περιουσίας των πλουσιότερων = «άν οί πένητες διά το πλείους είναι διανέμωνται τά των πλουσίων, τούτ' ούκ άδικόν έστιν;» [1281a], αντίθετα, αντί να εμφανίζεται «μαχόμενοι τοίς εύπόροις», να δείχνει ότι έχει κατά νου και τα συμφέροντα των ευπόρων και να μιλά «ύπέρ εύπόρων»! [1310a
7• να εκπαιδεύονται σωστά γιά το πολίτευμα οι νέοι («παιδεύεσθαι πρός τάς πολιτείας») [1310a 13-14] και να μετριάζουν οι πολίτες τις επιθυμίες τους γιά πλούτο, έτσι ώστε να μην επιθυμούν όλοι "είς άπειρον" να αποκτήσουν κι’άλλο πλούτο και να οξύνονται έτσι οι αντιπαλότητες. («μάλλον δεί τάς επιθυμίας όμαλίζειν ή τάς ουσίας»[1266b 29-31], ώστε τουλάχιστον οι σοβαροί και «έπιεικείς τή φύσει μή βούλεσθαι πλεονεκτείν» 1267b7, και οι φαύλοι και νάθελαν να μην τους δίνεται η δυνατότητα να αποκτούν υπερβολικό πλούτο.
8• οι ίδιοι οι πολίτες και καμιά κοινωνική τάξη να μη θέλει να αλλάξει το πολίτευμα! «τώ μηδ' άν βούλεσθαι πολιτείαν έτέραν μηθέν τών τής πόλεως μορίων όλως» [1294b], όπως γιά παράδειγμα οι αρχαίοι Σπαρτιάτες αποδεχώντουσαν το πολίτευμα του Λυκούργου!
Ο ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΣ ΡΕΠΟΥΜΠΛΙΚΑΝΙΣΜΟΣ
Αυτά ήταν καίρια ζητήματα που είχαν να αντιμετωπίσουν και οι πατέρες του συντάγματος των ΗΠΑ.
Πως να ξεπεράσουν τη τάση γιά λαϊκισμό και γιά κατάχρηση της εξουσίας από κάθε πλειοψηφία!
Ο μετέπειτα 4ος Προέδρος των ΗΠΑ (και Ελληνομαθής), James Madison έγραφε το 1787 (στις μυστικές συνδιασκέψεις για το πολιτειακό σύστημα των ΗΠΑ μετά την επίτευξη της Ανεξαρτησίας) πως:
"αν οι εκλογές ήταν ανοιχτές σε όλες τις τάξεις των ανθρώπων, δεν θα υπήρχε ασφάλεια για την κτηματική περιουσία των γαιοκτημόνων. ....
"Πολύ σύντομα θα ψηφιζόντουσαν αγροτικοί νόμοι για αναδασμούς... Οι γαιοκτήμονες πρέπει να έχουν μερίδιο στην εξουσία και να υπάρχουν έλεγχοι μεταξύ της πλειοψηφίας και των γαιοκτημόνων, ώστε να προστατεύονται οι έχοντες από τις αυθαιρεσίες της εξουσίας."
{Αυτά δηλαδή που είχε επισημάνει ο Αριστοτέλης 22 αιώνες νωρίτερα: (1) «βέλτιστος ό δήμος ο γεωργικός» γιατί οι αγρότες «πρός τοίς έργοις διατρίβουσι καί τών άλλοτρίων ούκ έπιθυμούσιν» [1318b 7-15] και ότι είναι άδικο μιά πλειοψηφία βασιζόμενη στη μεγάλη αριθμητική της υπεροχή, να αρπάξει και να διαμοιράσει τις περιουσίες των πλουσίων = «άν οί πένητες διά το πλείους είναι διανέμωνται τά των πλουσίων, τούτ' ούκ άδικόν έστιν;» [1281a]}
Ο πρώτος Υπουργός των Οικονομικών των ΗΠΑ, Alexander Hamilton (1787), έγραφε πως η ανθρωπότητα είναι βάναυση, "vicious and can be operated upon", γιαυτό πρέπει να αποφευχθεί μιά κατάσταση όπου όλος ο λαός θα μαζεύεται κάθε χρόνο γιά να ψηφίσει στα διάφορα ζητήματα, γιατί αυτό θα βόλευε "the demagogue and the middling politician" αντί γιά τους ευπορώτερους και σοβαρώτερους "gentlemen of fortune and abilities"!
Θεωρούσε ότι, "people are turbulent and changing; they seldom judge or determine right.
{=Εκείνο το «ήδιον τοίς πολλοίς το ζήν ατάκτως ή σωφρόνως» του Αριστ. [Πολιτ.1319b]}
"Give therefore to the first class (στους γαιοκτήμονες), a distinct, permanent share in the government. They will check the unsteadiness of the second, and as they cannot receive any advantage by a change, they therefore will ever maintain good government". {εκείνο το «τώ μηδ' άν βούλεσθαι πολιτείαν έτέραν μηθέν τών τής πόλεως μορίων όλως» του Αριστοτέλη [1294b]}
Και διερωτάται: "Can a democratic assembly, who annually revolve in the mass of the people, be supposed steadily to pursue the public good? "
"Nothing but a permanent body can check the imprudence of democracy. Their turbulent and uncontroling disposition requires checks...."
Ο κυβερνήτης της Νότιας Καρολίνας John Rutledge και μετέπειτα δεύτερος (χρονολογικά) Πρόεδρος του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ (Chief Justice of the Supreme Court of the United States), θεωρούσε ότι,"αν η εκλογή των γερουσιαστών γινόταν από τα πολιτειακά κοινοβούλια, αυτό θα εξασφάλιζε κάποιοι καλύτερη ποιότητα εκπροσώπηση από ότι αν ήταν η εκλογή απευθείας από το λαό." Αυτό είναι και ένα βασικό στοιχείο του ρεπουμπλικανισμού: το να μην παίρνονται όλες οι αποφάσεις άμεσα από το λαό, αλλά να υπάρχει ένα σύστημα 'φιλτραρίσματος, βλ. και παρακάτω. [βλ. "Notes of the Secret Debates of the Federal Convention of 1787, Taken by the Late Hon Robert Yates, Chief Justice of the State of New York, and One of the Delegates from That State to the Said Convention.]
Έτσι με βάση τις παραπάνω ανησυχίες, τελικά οι Αμερικανοί υπερψήφισαν και υιοθέτησαν ένα ΡΕΠΟΥΜΠΛΙΚΑΝΙΚΟ σύστημα
1. με δικαίωμα σε ΟΛΟΥΣ τους πολίτες να εκλέγουν και να εκλέγονται
2. με ισότητα απέναντι στούς νόμους
3. με δύο κοινοβουλευτικά σώματα = τη Βουλή των Αντιπροσώπων και τη Γερουσία (όπου μέχρι το 1913 η Γερουσία εκλεγόταν από τα πολιτειακά κοινοβούλια -και όχι απευθείας από το λαό)
4. με το σύστημα του 'κολλεγίου των εκλεκτόρων' (Electoral College), όπου συμφωνα με το άρθρο 2 του Συντάγματος των ΗΠΑ, οι πολίτες δεν εκλέγουν απευθείας των πρόεδρο των ΗΠΑ, αλλά εκλέγουν «εκλέκτορες», που δεσμεύονται βέβαια ότι θα υπερψηφίσουν τον συγκεκριμένο υποψήφιο του κόμματος που τους όρισε ως εκλέκτoρες.
{Ο αριθμός των εκλεκτόρων είναι ίσος με τον αριθμό των μελών του House of Representatives (435), συν τον αριθμό γερουσιαστών (100), συν 3 εκλέκτορες από την πρωτεύουσα (District of Columbia) = σύνολο 538 εκλέκτορες. Εκτός από τις πολιτείες του Maine και της Nebraska, όλες οι πολιτείες εκλέγουν τους εκλέκτορες τους με το σύστημα WINNER TAKES ALL.}
Αν και οι εκλέκτορες από το Σύνταγμα έχουν ελευθερία να ψηφίσουν αυτόν που θέλουν αυτοί, καθολικά ψηφίζουν για τον υποψήφιο που έχει υπερψηφίσει η πολιτεία.
5. με την κατοχύρωση των δικαιωμάτων κάθε πολίτη από Bill of Rights = συνταγματική “χάρτα” δικαιωμάτων, ώστε ούτε η κεντρική εξουσία, ούτε η απλή επιθυμία της πλειοψηφίας να μπορούν να δρούν καταπιεστικά ή εξοντωτικά σε βάρος οποιουδήποτε πολίτη, ή ομάδας, ή άλλης κοινωνικής τάξης. {Αυτό του Αριστοτέλη: «άν οί πένητες διά το πλείους είναι διανέμωνται τά των πλουσίων, τούτ' ούκ άδικόν έστιν;» [1281a]}
6. με την ουσιαστική ανεξαρτησία και σταθερότητα της δικαστικής εξουσίας, με το Ανώτατο Δικαστήριο US Supreme Court να έχει την εξουσία να χαρακτηρίζει αντισυνταγματικούς, νόμους και διατάγματα που κρίνει πως δεν είναι σύμφωνα με το αμερικανικό Σύνταγμα, αλλά και να είναι ανώτατος κριτής σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων (έχοντας τη διακριτική ευχέρεια να επιλέξει με ποιά θέματα “Ομοσπονδιακού” ενδιαφέροντος επιθυμεί να εξετάσει)!
7. με ανεξαρτησία και σταθερότητα στη Δημόσια Διοίκηση με βάση το νόμο Pendleton Civil Service Reform Act του 1883 (που ενίσχυσε την ανεξάρτητη αρχή Civil Service Commission, το σύστημα civil service exams, κλπ.)
Γενικά όμως θα έλεγα πως τα κύρια χαρακτηρηστικά του ρεπουμπλικανισμού είναι κυρίως η αίσθηση της ανάγκης γιά εξασφάλιση των δικαιωμάτων της μειοψηφίας απέναντι στην επιθετικότητα της πλειοψηφίας “των ψηφισμάτων”, και της ανάγκης γιά οριοθέτηση των εξουσιών της πλειοψηφίας όπως την αντιλαμβανόταν και ο Αριστοτέλης.
Γι’ αυτό επινόησαν τα “φίλτρα” που ξεχωρίσαμε παραπάνω, ώστε οι αποφάσεις που αφορούν το κοινό καλό να μην λαμβάνονται ξαφνικά και μόνο σύμφωνα με μιά περιστασιακή πλειοψηφία.
Αυτά ήταν:
1. η Γερουσία,
2. το σύστημα των εκλεκτόρων,
3. η συνταγματική κατοχύρωση Χάρτας των Δικαιωμάτων = Bill of Rights, γιά τη προστασία των πολιτών από τη κατάχρηση της εξουσίας από την πλειοψηφία και την εκτελεστική εξουσία, 4. το Ανώτατο Δικαστήριο αλλά και 5. η συνύπαρξη της Ομοσπονδιακής εξουσίας (νομοθετικής, εκτελεστικής, δικαστικής), με τις 50 Πολιτείες που έχουν αρκετούς βαθμούς διοικητικής και νομοθετικής αυτονομίας. Είναι και αυτή άλλη μιά δικλείδα ασφαλείας μέσα σε αυτά τα πολλαπλά συστήματα checks & balances!
ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ
Η σταθερότητα του αμερικανικού πολιτικού συστήματος παραπέμπει στην σταθερότητα του πολιτεύματος της Σπάρτης, όπως αυτό το συνέταξε ο μέγας νομοθέτης Λυκούργος, ο οποίος:
1. Πρώτος συνέλαβε την ιδέα μιας σταθερής και ισόβιας Γερουσίας, που θα συνέτασσε τις προτάσεις προς ψήφιση στην γενική συνέλευση των Σπαρτιατών ='εκκλησία του δήμου που την ονόμαζαν την Απέλλα. Ο Παυσανίας [στα Λακωνικά XI.2] χαρακτηρίζει τη «γερουσία συνέδριον Λακεδαιμονίοις κυριώτατον τής πολιτείας»!
2. Πρώτος συνέλαβε την ανάγκη για όλους τους πολίτες να συμμετέχουν στις αποφάσεις συμμετέχοντας στην Εκκλησία του Δήμου = Απέλλα, σύμφωνα με τη «θεωρία των πολλών» του Αριστοτέλη! Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, “οι πολλοί” όταν βρεθούνε μαζί, έστω και άν ο καθένας μεμονωμένα είναι μιά μετριότητα, ως σύνολο έχουν μιά συνολική αντίληψη που είναι πολύ καλύτερη από το άθροισμα της μετριότητας του καθενός! «πάντες γάρ έχουσι συνελθόντες ίκανήν αίσθησιν, καί μιγνύμενοι τοίς βελτίοσι τάς πόλεις ωφελούσιν» [1281b 35-38]!
Απλά, ο Λυκούργος το εφάρμοσε αυτό σχεδόν 5 αιώνες πριν τα αναλύσει αυτά ο Αριστοτέλης.
Ο λαός στην Απέλλα μπορούσε να ψηφίσει ΝΑΙ ή ΟΧΙ, αλλά δεν μπορούσε να αλλοιώσει την πρός ψήφιση διάταξη!
3. Πρώτος επινόησε το σύστημα της διπλής βασιλείας που έφερε χαρακτηριστικά κάπως πιό αριστοκρατικού πολιτεύματος (δεδομένου ότι οι βασιλικοί οίκοι προέρχονταν από τα εξοχώτερα Σπαρτιατικά σόγια), αλλά και γιά να υπάρχουν μεταξύ των δύο βασιλικών οίκων, αλλά και μεταξύ των βασιλέων και όλων των άλλων θεσμών ισορροπίες και checks & balances!
Αυτά ήταν μια πρώιμη μορφή Ρεπουμπλικανικού συστήματος έχοντας τα 3 βασικά χαρακτηριστικά:
Ι. Συμμέτοχη όλων, γιατί ΟΛΟΙ οι Σπαρτιάτες πολίτες είχαν δικαίωμα...
1. να συμμετέχουν στην Απέλλα
2. να είναι υποψήφιοι για την Γερουσία
3. να είναι υποψήφιοι για το αξίωμα του εφόρου
ΙI. Όλοι ήταν ίσοι απέναντι στο νόμο
IIΙ. Οι αποφάσεις δεν λαμβάνονταν απευθείας από το λαό (όπως γινόταν στην Αθήνα), αλλά από τους Εφόρους που πρόερχονταν από το λαό και τη Γερουσία που είχε αυξημένο κύρος! Δηλαδή από αντιπροσωπευτικά σώματα!
Αυτό το πολίτευμα, τη «Λακεδαιμονίων Πολιτεία», ύμνησαν ο Αριστοτέλης, ο Πλάτων, ο Πλούταρχος και ο Ξενοφώντας!
Από τον Λυκούργο εμπνεύστηκε ο Αριστοτέλης γιά να καθορίσει το ιδανικότερο πολίτευμα, την "Πολιτεία" του!
Από τον Αριστοτέλη και όχι από τους Ρωμαίους άντλησαν ιδέες οι "Πατέρες του Αμερικανικού Έθνους"!
www.bankingnews.gr
Σχόλια αναγνωστών